PAZO DE SOBRÁN E OS SOUTOMAIOR
Do
Pazo de Sobrán non se teñen datos exactos da súa construción.
Segundo o historiador Hipólito de Sa, foi erguido sobre os cimentos
dun antigo mosteiro onde a primeira referencia é de 1098.
O
escritor Ramón Blanco Arean, fai un comentario no libro “Galicia
Historia e Imagen” que,” aproveitando os cimentos do
mosteiro ao que pertenceu a Igrexa de San Martiño de Sobrán, doada
ao mosteiro de Antealtares polos condes de Borgoña, (1)-don
Paio Gómez de Soutomaior edificou o pazo de Sobrán”.
Foi
no século XV onde xa imos ter referencias auténticas de súa
existencia, pois sábese que pertencía ao Mariscal Suero Gómez de
Soutomaior.
O
Pazo ten dúas torres de orixe medieval, conserva algunha saetera así
como algúns signos lapidarios. O corpo central que xunta ás torres
debeu ser construído con posterioridade á creación das mesmas.O Pazo era morada e agropecuario, aínda que ten moito de defensivo militar se facemos unha
comparanza da súa estrutura e a súas formas externas alongadas de calquera forma
 |
Acta de bautismo do Conde de Maceda nacido neste Pazo e
bautizado na Igrexa de San Martiño de Sobrán |
ornamental barroca propia da maioría dos pazos. O Pazo é un dos mellores dentro do subgrupo de aqueles que resultan da fusión de antecedentes militares e monacais. A carencia total de ornamentación e o efecto de austeridade do conxunto, casan perfectamente en ámbolos grupos.
Tivo
unha incidencia histórica na bisbarra, en Galicia e en España e os
intres de maior auxe desta casa, foron arredor de dous personaxes
estelares, Paio Gómez de Soutomaior e o seu fillo Suero Gómez de
Soutomaior e o seu irmán Xoán Gómez de Soutomaior fundador do
porto de Vilaxoán, persoeiros que falo deles noutros capítulos.
.
Outros donos do Pazo no percorrer dos tempos foron entre outros, os
Condes de Maceda e o Marqués de Castelar . En 1700, Sobrán era
rexentada polo III Conde de Maceda don Xosé Benito de Lanzós e
Novoa, nacido en Santiago o 11 de decembro de 1670, casara con María
Teresa Taboada Villamarín. O Conde e maila súa muller residían por
temporadas no Pazo, En 1710, o Rei Felipe V concedeulle a grandeza de
España de primeira clase.
Sucedeulle
o seu fillo don Francisco Xavier de Lanzós e Taboada, nacido neste
Pazo
 |
Francisco Padín Cardalda e a súa dona foron os últimos
donos do Pazo, mercado a primeiros do século XX, sendo
agora dos seus descendentes a familia Padín |
e bautizado na Igrexa de San Martiño de Sobrán o 7 de decembro
de 1699. Foi Tenente Xeneral dos Reais Exércitos, Xentil Home de
Cámara do Rei Carlos III e Vizconde de Laioxa.
Os
escudos atópanse na torre esquerda onde figuran as armas dos
Soutomaior e os Castro.
Na
actualidade o Pazo pertence a familia Padín e nas dependencias das
antigas adegas ata fai uns anos existía un restaurante
de nome. “El Lagar”
--------------------------------
OS SOUTOMAIOR VINCULADOS AO PAZO
(1)-
Paio
Gómez de Soutomaior, Mariscal de Castela, Cabaleiro da Banda, Señor
da
Fortaleza de Lantaño, das vilas de Santo Tomé, Villamaior, do porto
de Carril e da Fortaleza e vila de Rianxo, Señor da Fortaleza de
Insua, terra de Tabeirós, e de San Martiño de Sobrán.
O
seu bisavó, que foi tanto ou máis importante, foi Paio Gómez
Charino (segundo Crespo Pozo, débese nomear Paio Gómez de
Soutomaior El Charino); nacera en Rianxo no ano 1223 e foi Señor de
Rianxo e Quinto Almirante de Castela, asistindo á conquista de
Sevilla tomada polos mouros. Para a toma desta cidade concorreu coas
naves de Galicia, chegando a ser primeiro
Almirante Maior; dende a súa mocidade foi moi afouto e práctico nas
tarefas do mar por se ter criado na ribeira e afeito dende a súa
nenez aos perigos do mar. Dende moi mozo comezou a súa carreira
militar.
Na
toma de Sevilla mandaba unha flota de 27 navíos e destruíu unha
ponte feita de barcos sobre o río Guadalquivir, que chegaba desde o
castelo de Triana ate o Arenal, cunha das súas naves. Isto aconteceu
o 3 de maio de 1248.
Ao
ser Paio contemporáneo do Rei Alfonso X El Sabio, personaxe que
tanto amaba a poesía e aos poetas galegos, o Rei sempre procurou
telo ao seu carón. Moitos estudosos de Paio din que, no eido
literario, foi un dos representantes máis notábeis da lírica
galaico-portuguesa, xunto con Martín Códax,
Mendinho e Joan de Cangas. Foi don Paio un dos primeiros autores que
tratou o tema do mar na poesía, cantando ao mar aberto surcado polos
navíos de guerra. Esta é unha
pequena mostra da súa poesía:
“As
froles do meu amigo / briosas van no navío / e vanse as frores /
d´aquí ben cos meus amores...”.
 |
| Pazo de Sobrán nos anos 40 |
Da
súa condición trobadoresca, que foi e por certo excelente, recollo
unha pequena estrofa: “... Ai Santiago, padrón sabido / Vos
m´adugades o meu amigo; / sobre mar vem quem frores d´amor ten /
mirarei, madre, as torres de Jeen...”.
O
mariño, poeta e trobador, don Paio Gómez Charino, vencellado á Ría
de Arousa e, indirectamente, con San Martiño de Sobrán, finou
asasinado en 1297 (seica por razóns políticas) estando nunha dehesa
de Ciudad Rodrigo en conversa a cabalo cos Infantes D. Xoán e D.
Pedro, cando un cabaleiro de nome Rui Pérez Tenorio atravesoulle o
corazón cun coitelo. Ao Almirante Poeta trouxérono para ser
soterrado en Pontevedra, na Igrexa de San Francisco. Estaba casado
con Dona María Maldonado.
O
seu bisneto do cal faláramos anteriormente, don Paio Gómez de
Soutomaior, Señor de Sobrán, fora nomeado polo Rei Henrique III
embaixador ante o Gran Tamorlán,
chamado tamén na forma máis usual no século XIV
“Tamurbeque”, que era un gran conquistador tártaro e xefe do
Diagatai, unha gran rexión de Hungría .
Nun
escrito do século XV titulado Discurso hecho por Gonzalo
Argote de Molina, fala deste
acontecemento diplomático: “ ....
imbió el rey don Enrique por Embaxador al gran Tamorlán a Payo
Gómez de Sotomayor y Hernán Sánchez de Palazuelos, Caualleros de
su casa. Los cuales se hallaron en aquella sangrienta y famosa
batalla que entre estos dos grandes principes se dio, donde el turco,
preso y puesto en una jaula de fierro, siruiendo de poyo de estribo
al Tamorlán. Recibió el Tamorlán con mucha Beneuolencia a Payo
Gómez de Sotomayor y Hernán Sánchez de Palazuelos... ”.
 |
Ruinas de Santo Domingo en Pontevedra, onde están enterrados os Soutomaior
foto da Ilustración Española e Americana de 1907 |
Entre
os dons que Tamorlán concedeu ao Rei Henrique III, levados por Paio
Gómez e Hernán Sánchez, estaban dúas damas irmáns, que en
Castela se chamaron Dona Angelina de Grecia e Dona María Gómez.
Contan os cabaleiros do liñaxe de Soutomaior, descendentes de Paio
Gómez, que chegou a Sevilla con Angelina e María e de alí
marcharon á Corte, pasando pola fortaleza de Carpio (Córdoba) que
pertencía ao seu curmán, Luís Méndez
de Soutomaior. Foi recibido e hospedado con grandes festas, e
acampou ao pé da fortaleza na que don Paio tivo amores e
empreñou a Dona María Gómez , razón pola que El-Rei don Enrique
quixoo prender e matar, fuxindo don Paio a Galicia e despois a Franza
para, co tempo, obter o favor real e ser perdoado. Por orde do
Príncipe Juán, volveu a Galicia e casou con Dona María
Gómez en terceiras nupcias. A súa primeira dona , Dona Maior
de Mendoza, era irmá do Arcebispo de Santiago don Lope de Mendoza, e
a segunda foi María de Grecia. Os seus fillos foron Suero Gómez de
Soutomaior, Mariscal de Castela que seguiu a liñaxe; Dona Inés
Gómez de Soutomaior; María Gómez de Soutomaior; Paio Gómez; María
Álvarez e Juán Mariño de Soutomaior, fundador da vila e porto de
Vilaxoán. É máis que probable que Inés Gómez como María
Ávarez, o doutor Diego Álvarez, e, quizais, tamén Estéban
Rodríguez, tesoureiro da Igrexa de Santiago, foran fillos de
María Gómez, como tamén o
devandito don Juan Mariño de Soutomaior.
 |
O Pazo no interior onde se ollea parte do campanario de Igrexa
de San Martiño de Sobrán |
O
primoxénito, don Suero Gómez de Soutomaior, O Mariscal, herdeiro do
señorío de Sobrán, Rianxo e Lantaño, xogará un dos papeis máis
interesantes na Galicia do século XV. Estaba casado don Dona Leonor
Vázquez da Insua.
De
mozo serviu ao Rei Don Juán II de Castela. No ano 1441 foi testemuña
con don Juan de Mendoza na carta do título de “Pertiguero Mayor”
de Santiago, que fora
outorgado a Rui Sánchez de Moscoso, da fidalga Casa de Altamira, da
que Suero Gómez foi sempre o seu fiel aliado.
Naqueles
tempos, eran moi normais as liortas entre a nobreza, e que as vilas e
cidades solicitasen a axuda dun defensor entre aqueles homes que
tiveran xente de armas. Suero Gómez tomou ao seu cargo a defensa de
Sobrán, de Pontevedra e doutras vilas da Ría de Arousa.
Comprometíase á defensa e axuda a tódolos
veciños e moradores, e facía promesa de gardar tódolos usos e
costumes da vila. Tampouco prenderá a ningún veciño, até que o
faga saber ao alcalde da vila. O “Concejo” tiña por obriga,
aparte de outros beneficios, a de axudar a Don Suero en todo o que
fose necesario. Contrato parecido fixoo co “Concejo” de Vilanova
de Arousa , xa que este pagaba o xantar a Don Fernando Bermúdez de
Castro e a Don Suero para que defendesen a vila.
 |
| Un dos comedores do Pazo |
As
relacións que Don Suero tiña cos arcebispos de Santiago sempre
foron de moita tensión e en moitos casos ameazárono de excomuñón
e con multas de mil maravedís, de non se abster de esixir os
tributos aos cidadáns das vilas pertencentes a Santiago. Pouco caso
lles fixo. Unha desas requisitorias de excomuñón foi para que
deixara exento ao cabildo de San Adrián de Vilariño
de Cambados das rendas e froitos. Cando era Arcebispo D. Rodrigo de
Luna non houbo nengún troco por parte de D. Suero.
No
ano 1449, D. Suero casa en segundas nupcias con Dª Juana de Luna,
irmán do Arcebispo, mais D. Suero seguiu aproveitando como antes os
dereitos e señoríos da Igrexa de Santiago. En 1450, o Arcebispo D.
Rodrigo fai un chamamento aos cabaleiros e escudeiros do seu reino, e
moi especial ao seu cuñado D. Suero,
prohibíndolles esixir “pechos
y servicios” aos colonos
dos canónicos por estaren exentos en virtude da concesión real e
eclesiástica.
Máis
adiante, e con ocasión dunha carta
 |
Os músicos Juan Carlos Porto e Teo Cardalda
no Comedor do Pazo-2017 |
de D. Rodrigo de Luna na que se
ordeaba a cantos tiñan terras e pazos do Arcebispo que se
incorporasen ao real exército na expedición contra os mouros, D.
Suero e os demais cabaleiros negáronse a tal, dicindo que non
estaban na obriga de facer tal servicio, comezando así un
enfrontamento entre o Arcebispo e os demais cabaleiros
que precisou da intervención do Conde de Lemos para asinar unha
tregua. Nese mesmo ano de 1458, o Rei D. Henrique mandoulle unha
carta a D. Suero e a outros cabaleiros na que se refería ás liortas
que mantiñan co Arcebispo de Santiago.
 |
| Piorno da Pazo |
Desde
que se fai cargo da sede de Compostela Don Alonso de Fonseca no ano
1464, houbo unha continua sucesión de graves liortas cos señores.
D. Suero Gómez, fiel aliado dos Moscoso, condes de Altamira, xogou
un papel importante e, ao mesmo tempo, foi quen maior beneficios
tirou da situación de enfrontamento que obrigou a Fonseca a asinar
unha capitulación na que se comprometía a non residir na súa
Diocese por un espazo de dez anos. Volverá Alonso de Fonseca a
Compostela por mor do levantamento dos Irmandiños. A situación de
descontrolo era tal que o Rei manda a D. Fernando Pareja, Adiantado
Maior de Galicia, para poñer orde
e fai un requirimento ao Sr. de Sobran, D. Suero, e a outros
cabaleiros para que atendan a razóns, tomando estes a determinación
de se constituíren nunha especie de confederación para se axudarse
mutuamente contra Fonseca e os nobres vencellados co arzebispo. Ao
derrotar a Fonseca, os señores de Galicia obtiveron grandes mercés
do feble Rei Henrique IV e D. Suero é nomeado Mariscal conxuntamente
con D. Pedro Pardo de Cela.
 |
| Unha sá de estar |
Na
guerra de sucesión ao trono de Castela, o Sr. de Sobrán Suero Gómez
amósase partidario de Dª Isabel. No ano 1475 intervén no cerco a
Pontevedra, que estaba en poder de Pedro Álvarez de Soutomaior
(Pedro Madruga), cabaleiro que sempre foi compañeiro de armas de D.
Suero. Quen levaba a parte principal do ataque a cidade eran o
Arcebispo Fonseca e o nobre Ladrón de Guevara, que, dubidando da
lealdade de D. Suero e dos seus aliados, Lope Sánchez de Ulloa e
Moscoso, Conde de Altamira, e Diego de Andrade, determinaron en
segredo prendelos pero advertidos por García Martiz de Barbeira do
que tramaba o Arcebispo,
puideron librarse da traizón. As cousas “no fueron de buena guisa”
para os inimigos de Pedro Madruga, tendo que levantar o cerco da
cidade que continuou no poder de Pedro Álvarez.
 |
| Sartego de Juan Mariño de Soutomaior, fundador do porto de Vilaxoán |
No
ano 1481, D. Suero intervén con Fernando de Acuña contra
Fonseca pero o cerco pouco dura.
No
ano 1489, D. Suero fai testamento en Vilanova de Arousa. Este
documento foi publicado no seu día por A. López Ferreiro e resulta
ser unha copia do orixinal do século XVII. Quizais sexa máis
interesante outro documento que é unha copia notarial coetánea da
cláusula do testamento no que consta o legado ao Mosteiro de Santo
Domingo de Pontevedra. Esta copia foi sacada do orixinal polo Prior e
os monxes do devandito mosteiro polo mesmo notario ante quen D. Suero
testara.
Finou
D. Suero no ano 1490, sepultárono, segundo era a súa vontade, no
Mosteiro de Santo Domingo de Pontevedra onde ficaban xa o seu pai
Paio Gómez de Soutomaior e os seus avós.
Ao
finar D. Suero, o seu irmán, D. Xoán Mariño de Soutomaior, o
fundador do porto e vila de Vilaxoán, quedou rexendo o señorío de
Sobran ata a súa morte, acontecida en 1496.
T.C.F.
