MARTÍN SANTOS FERRÓN Futbolista Internacional

MARTÍN SANTOS FERRÓN

Futbolista Internacional

Teo Cardalda F.

Martín Santos Ferrón naceu na freguesía de Sobrán (Vilaxoán), na rúa Marqués de Pardiñas o 9 de marzo de 1899.

Martín Santos no Real Club Alfonso XIII

Martín deu as súas primeiras patadas, non precisamente a un balón de coiro, senón a pelotas feitas de trapo e cunchas de mariscos no interior. Martín cando era neno xa poñía coraxe e comezaba a despuntar coma un gran xogador e como xogaban no peirao de Vilaxoán, en moitas ocasións o balón remataba no mar.

Naquel entón en Galicia había catro equipos de fútbol: Real Club Alfonso XIII de Vilagarcía, o Real Vigo, o Atlético de Pontevedra e o Real Coruña e dos catro o que máis destacaba era o Real Vigo.  Martín Santos ficha con dezasete anos polo Alfonso XIII e terá como compañeiros a grandes xogadores como Xoán de Hoz, Leona ou Pepe Rei, entre outros.

En 1918 o presidente do club era Xosé Quintáns e o de honra Pedro Seoane e ese ano, concretamente o 6 de marzo, El-Rei Alfonso XIII concedíalle ao club o título de Real.

Crónica de Galicia Nueva de 1916

Debutou Santos o domingo 26 de maio de 1918 nun encontro co Vilagarcía S. C., que gañou o Alfonso XIII por dous a cero. A prensa comentaba o destacado papel de Santos a quen consideraban un gran defensa esquerdo. Os seus compañeiros de equipo neste encontro foron os seguintes Silva, de porteiro, Ramos, Pedrido, González, Blanco, Rei, García, Bravo, Da-Silva e Rubianes.

Velaí algún comentario aparecido na prensa:

“Siempre elegante en la entrada, caballero en el juego y en su vida particular, noble con la nobleza que nace del dominio de si mismo supo imponerse de tal manera, que moi pronto fue el ídolo de los públicos, que le dieron el sobrenombre del Zaguero de la Elegancia”.

Foto de prensa cando estaba en Cuba

O 19 de agosto de 1919, o Real Alfonso XIII enfrontouse o Real Stadium de Oviedo, empatando a un gol, cos seguintes xogadores : Bernardo Silva, Martín Santos, Pepe Rei, Serxio González, Xosé Baladía, Manuel Vega, Federico Bouza, Teodoro Rei, Anxo Silva, Vicente Carregal e Roque Rei. Mentres permaneceu no equipo de Vilagarcía tería como compañeiros a Ramón Bravo,Francisco Tobio, Xosé Troncoso, Domingo Dasilva, Anxo Mariño, Faustino Vázquez e Xoán de Haz.

Mais despois de xogar varios anos na formación do Alfonso XIII, M. Santos tivo que coller o uniforme e facer o servizo militar obrigatorio en África, e cando volveu coa licencia na man a Vilaxoán, tivo ofertas de varios equipos pero deuse a casualidade de que chegou unha comisión de directivos do Club Hispanoamerica de Cuba, que amosaron interese en facerlle unha proba, e, unha vez rematada, deseguido quixérono contratar. Así foi, o contrato incluía viaxes pagadas entre Cuba e España e 160 dólares ao mes.

Equipo da selección cubana cando xogou
contra o Español de Barcelona

Na illa caribeña decontado comezou a xogar no Hispanoamerica ao carón de grandes xogadores como Cosme, Gonzalito e Conrado e o pouco tempo foi seleccionado para o equipo nacional cubano.

Unha crónica no xornal El Heraldo comentaba de M. Santos ao fío do papel desenvolvido durante un partido disputado contra o Fortuna Sport Club:

Crónica de diario De la Marina, onde fala sobre Martín Santos
que fora un dos mellores xogadores da Selección. Na primeira
plana aparece a foto do lexendario porteiro Ricardo Zamora

“El as entre los ases del balompié, M. Santos es un verdadero maestro del fútbol, una estrella que ilumina con luz propia nuestro firmamento balompédico, un diamante pulido, jugador maestro que sin emplear esas acometidas brutales que hacen pensar al espectador que algo grave ha de ocurrir, ora avanta la cabeza, la hace describir un círculo en el aire y despide de sus dominios el balón, es valiente y decidido, esos saltos que él dá para rechazar de cabeza el balón, saltos que no fallan, pues siempre se le vé sobresalir de los demás con seguridad inigualable. El Heraldo de Cuba se honra publicando en sus planas la fotografía de este estupendo jugador, que en el corto tiempo que lleva en Cuba, cuenta con una grande legión de simpatizantes producto esto, de su juego vistoso e efectivo y de su caballerosidad, tanto en el campo de juego y fuera de él, jugadores como este dan prestigio al fútbol”.

Nun partido no estadio de La Habana. Santos sempre xogaba
cun pano arredor da cabeza, os saltos que pegaba eran
impresionantes

Este importante xornal da Habana, despois de eloxiar a M.Santos tanto deportivamente como humanamente, remata cunhas verbas dirixidas ao seu pobo natal co máis agarimoso saúdo e felicitacións.

Durante un partido celebrado entre o Equipo Nacional Cubano e o Español de Barcelona, no que xogaba Ricardo Zamora, unha multitude de xente coreou o nome de M. Santos no Stadium da Habana, xa que fora o heroe daquel tan disputado encontro e mesmo os xornais afirmaron que fora o cerebro do equipo.

Entrenador da Selección Cubana nos xogos deportivos
centro-americanos

Foto dedicada a Martín Santos
en Cuba de Jesús Rodríguez Bouzas

O Español de Barcelona arribara a Habana o sábado 18 de setembro de 1926, e xogou ao día seguinte ás 17 horas. A selección cubana estaba formada por grandes xogadores internacionais como Amador, Bobranzas, M.Santos, Belmonte, Edelmiro, Arenas, Calceran, Villar, Candasu, Avelino e Torres.

O Español xogaba con Ricardo Zamora, Saprira, Portas, Trabal, Esparza, Caricedo, Olarriaga, Ventrolá, Oramas, Padrón e Yurrita.

Tras un partido amigable que disputou a selección de Cuba contra a de Uruguai, que viña de gañar os Xogos Olímpicos de Amsterdam en 1928, ofrecéronlle xogar no Nova Iorque mais non aceptou, pois dicía que en Cuba atopábase moi ledo.

Título de adestrador para entrenar o Castilla

Durante un partido entre a selección cubana e a mexicana, o estremo dereito desta última partiulle a perna dereita. Unha lesión tan grave tiña que apartarlle dos terreos de xogo, como así aconteceu. Converteuse en adestrador do Deportivo Centro Galego da Habana, e máis tarde a Federación Cubana de Fútbol nomeouno seleccionador-adestrador, gañando as Olimpíadas de Centroamérica.

Entrenador do filial do Real Madrid o Castilla

Tras nove anos de permanencia en Cuba, retorna a Galicia para ocupar o posto de adestrador do “Club Vilagarcía” e tamén do equipo feminino de hóckey. En 1940 marcha a Madrid opara ocupar un posto no Ministerio de Traballo e chega a adestrar ao Castilla, equipo de fútbol filial do Real Madrid. Case tódolos veráns viña pasalos en Vilaxoán e tiña o costume de pasear polo peirao e polo Preguntoiro falando con uns e con outros, xa que endexamais se esqueceu o pobo que o viu nacer. Nun deses paseos foi entrevistado polo xornal deportivo “Marca” o 4 de decembro de 1943.

Entrevista do xornal Marca de Madrid
en 1943

Martín Santos era un grande amigo do boxeador Jesús Rodríguez Bouzas “La Pantera de Arosa” tamén nacido en Vilaxoán, cando nos anos 1925 e 1926 estivo pelexando en combates na Habana e Santiago de Cuba, onde resalto unha foto en Cuba dedicada a Martín Santos. Entre os meses de 1925 e 1926 Jesús pelexou 10 combates

Unha das moitas afeccións que tiña aparte do fútbol e outros deportes, era a literatura. Martín Santos era fillo de Francisco Santos Crespo que fora fundador en 1919 e secretario do Pósito de Pescadores(Confraría) compaxinando esta faceta co de ser administrador do Marqués de Pardiñas Ramón Agustín Pardiñas Montenegro, que finara o 12 de xaneiro de 1917 onde foi soterrado no cemiterio de Sobrán (Vilaxoán). Antes de finar o Marqués regaloulle a escopeta de caza ao pai de Martín Santos, cousa que pasou dita arma (hoxe peza de museo) aos descendentes de Francisco Santos Crespo. Na actualidade está en posesión de Martín Santos Villar, fillo de grande futbolista.

Neste anaco da historia teño un pracer especial  e orgullo por escribir sobre Martín Santos Ferrón, xa que tócame familiarmente como tío-avó. Finou o 25 de agosto de 1964 o “Zaguero de la Elegancia”. 

Páxina de Galegos de GALICIA DIXITAL

ULPIANO BUHÍGAS PRAT AVENTUREIRO E INVENTOR GALEGO NACIDO EN VILAXOÁN

ULPIANO BUHÍGAS PRAT

AVENTUREIRO E INVENTOR GALEGO NACIDO EN VILAXOÁN

      A mediados do século XVIII comezaron a vir a Vilaxoán aqueles cataláns aos que uns lle chamaban fomentadores e outros explotadores. Sobre o ano 1755 viñeron algunhas familias como eran: Antonio Fábregas, Xosé Fontanals, Nicolás Ferrer, Tomás Martí, Francisco Sabriá e os irmáns Fidel e Xoán Curt. Estes foron os principais pioneiros da industrialización pesqueira deste porto de Sobrán. Avegáronse nas zonas do Preguntoiro, Pumariño, Tombo e Torás, moitos deles eran naturais das poboacións de Arens de Mar, Blanes, Calella, Cubellas, Canet de Mar e outras poboacións de Cataluña. Ao longo dos anos fóronse destacando como industriais importantes Fidel Curt e Tomás Martí.

Ulpiano Buhígas Prat (Foto de 1879- Ilustración Gallega
Asturiana

   A partir do ano 1775, chegarían a este porto unhas cantas familias máis de Cataluña, como Francisco Batista, Xaime Bosch, Xoán Fábregas, Xoán Poch, e Francisco Prats. Un pouco máis tarde, concretamente nos anos 1788 e 1795 chegaban outras familias: Antonio Bargués, Pedro Bori, Salvador Buhígas, Manuel Cardona, Antonio Carrero, Xaime Comas, Carlos de Haz, Pablo Jover, Xoán Murta, Pablo e Ramón Poch, Manuel Roquete, Xerardo e Venancio Tapias e Francisco Vila; a maioría deles rematando este século, tiñan as súas fábricas en Vilaxoán no Grove e nos pequenos portos da Ría de Arousa, case todos eles eran veciños de Vilaxoán.

   Entre todos estes cataláns, un dos máis destacados era Salvador Buhigas Jaume afincado en Vilaxoán, onde ao pasar o tempo era nomeado Procurador Síndico Xeral, representaba a todas as fábricas de salgadura da Ría de Arousa, estaba capacitado para formular calquera queixa ao goberno de Carlos IV.

Vilaxoán a finais do século XIX, badía do Tombo

  Salvador Buhígas Jaume estaba casado con Teresa Prat Pons naturais de Calella provincia de Barcelona. Do matrimonio naceron e bautizados na Igrexa de San Martiño de Sobrán en Vilaxoán: Ulpiano Buhígas, Salvador e Isabel.

  Ulpiano Buhígas Prat naceu en Vilaxoán o 03 de maio de 1833, desde neno demostrou unha grande afección polas matemáticas, así como das linguas inglesa, francesa e italiana, de xoven e levado por ese xenio que tiña de “cu de mal asento”, ou sexa, era unha persoa de carácter inquedo e bulideiro, inconstante (tanto no persoal como no laboral) e incapaz de asentarse durante moito tempo en algún lugar ou facendo unha mesma actividade.

Preguntoiro, principios do século XX

  De moi mozo fixo unha viaxe á Habana, onde ficou un tempo ata que veuse na obriga a volver á Vilaxoán por mor de coller unha enfermidade . Curado da doenza, e polo seu carácter para o repouso, foise para Inglaterra. Chegou a Londres naquelas datas de verdadeiro furor por marchar a Australia, xa que tiña unha sona en ricas minas de ouro. Fervello por aventuras emprendeu    Ulpiano Buhígas unha viaxe a aquelas terras das antípodas, onde mercou en compañía de outros estranxeiros unha mina aurífera e dedicouse a súa explotación. Un desgraciado accidente que lle aconteceu visitando as escavacións feitas para atopar o vil e cobizable metal, ocasionoulle a fractura dun brazo que foi a causa de que decidise regresar a Galicia, vendendo a súa parte da mina a outros industriais, que por certo, atoparon ao pouco tempo de partir unha grande veta facendo unha grande fortuna os seus ex-socios.

  Volto a Vilaxoán, e unha vez mellorado abondo nos baños de Cuntis, o seu maxín comezou coa súa imaxinación a lembrar aquelas explotacións de Australia, tivo a idea de explotar as areas auríferas do río Miño. Fixo estudos e construíu en Carril a maquinaria e farramentas que foron necesarios para acometer os traballos, marchouse a Ourense e puxo en práctica o seu proxecto, ao ver que non compensaba a extracción e gastos de traballo (acadou algún ouro) tivo que abandonar esta empresa, volvendo a Carril ao carón do seu irmán Salvador, que xa era un coñecido comerciante da vila e máis tarde Alcalde.

  Unha vez en Carril, e non dando repouso ao seu maxín e actividade, formou un proxecto dunha fábrica de mistos montada cos aparellos máis modernos daquelas datas. Empresa que montou  en compañía do seu irmán fundada en 1861, dando traballo a case 120 traballadores onde a maior parte eran mulleres; fábrica que seguiu funcionando ata principios do século XX.

En 1867 volveu Ulpiano a abandonar o país, esta vez embarcouse para Arxentina. Ao pouco tempo presentara a concurso os planos dunha praza-mercado, que foron aprobados e premiados polo Goberno Municipal de Bos Aires.

Vilaxoán finais do século XIX.  Camiño antigo de Vilaxoán a Vilagarcía
 (hoxe estrada Vilagarcía Cambados). Foto cedida por J.Carlos Porto.
Pertencente ao Museo de Royal Navy de London. O pé de foto é orixinal

  Como antes comentaba que era de “cu de mal asento”, Ulpiano sempre pensaba que non era aínda a hora de sentar ese cu. Pouco despois emprende viaxe a Estados Unidos, onde ficou case dous anos, ao remate dese tempo embarca para Montevideo e nesta capital contraeu matrimonio.

Ficando en Montevideo, e con ese carácter industrial e activo votou case cinco anos estudando o medio de conservar a carne no seu mollo natural, entre ensaios e sacrificios custosos e os seus constantes estudos, acadou ver a luz o invento “sistema Buhígas” .

  Este descubrimento tivo unha importancia para a conservación da carne a nivel internacional. Era moi importante para as longas viaxes da navegación e por suposto para o comercio. Boa proba diso foi que os Gobernos de Uruguai, Arxentina, Brasil, Perú, Cuba e outros lle concederan ao Buhígas o privilexio como autor do invento. En Cuba iniciouse co buque español “Terita” que estaba destinado na Habana.

  Nos xornais da época, falaban de que este mesmo beneficio foi recoñecido polos países : EEUU, Francia e outros, xa que foron enviados moreas de barrís para que puideran valorar o sensacional da carne conservada polo sistema Buhígas.

El Eco de Santiago, maio de 1928

  O Consello de hixiene pública de Montevideo, emitira un informe positivo, onde declara que tratada a mostra de carne cos reactivos que a ciencia indicaba naquelas datas, manifestaron que non se manifestou a presencia de ningunha sustancia que puidera non ser apta para o consumo, polo tanto foi a preferida polo Goberno Uruguaio para o abastecemento do exército e das escuadras.

Case todos os xornais de América e Europa facían mención do invento que viña a encher unha necesidade, principalmente das grandes singraduras da navegación oceánica.

  Ao pasar uns anos, concretamente a principios do século XX, o método de conxelación frigorífica xa viña petando moi forte y co tempo foi substituído polo método Buhígas; porén, aínda seguiu moitos anos compaxinando coa conxelación, por mor que aínda este método estaba nos seus principios e nos buques non estaba implantado polas dificultades que tiña.

  Porén, quédanos o exemplo e capacidade de emprender e iniciar uns proxectos, unha persoa que afrontou uns novos retos do século XIX con enerxía dun home nacido en Vilaxoán de orixe catalán.

Despois dunha longa enfermidade, Ulpiano Buhígas Prat finou en Montevideo o 18 de maio de 1889  Como dicía Albert Einstein: “Non pretendas que as cousas cambien se sempre fas o mesmo”. Ulpiano Buhígas adiantouse á cita do grande físico, xamais fixo o mesmo na súa andaina pretendendo trocar as cousas e o acadou.

Teo Cardalda F,