CAPÍTULO PRIMEIRO-
ASOCIACIÓN DE LABREGOS E MARIÑEIROS “LA HONRADEZ” 1915
Ao
anexionarse o Concello de Vilaxoán ao de Vilagarciá en 1913, non había unha
representación real na vila que ollara polos intereses dos labregos e
mariñeiros, e catro anos antes da fundación do Pósito de Pescadores nacera esta
asociación concretamente o 5 de xaneiro de 1915 e o 7 do mesmo mes elixen a
Xunta Directiva coas seguintes persoas: Presidente Honorario, Manuel Fernández
Álvarez (1) ; Presidente, Bernardino Riveiro; Vicepresidente, Xosé María González;
Secretario, Salvador Vidal; Vicesecretario, Braulio López; Contador, Silverio
Bouzas; Tesoureiro, Emilio Dasilva; Vocais, Antonio Díaz, Xosé María Rey,
Antonio Díz, Santiago Manuel Otero, Francisco Navazas e Marcelino Urcera.
 |
| Preguntoiro ao fondo. Estrada de Vilagarcía a Cambados. sobre a dereita a fábrica de salgadura de Trigo e no mar a escadra inglesa, anos 20 (Foto: xentileza de J. Carlos Porto) |
Eran
uns homes emprendedores de Vilaxoán que trataron de facer o posible acadando
melloras sociais para o pobo. Como dixen anteriormente, naceu esta asociación
por mor da falla do Concello de Vilaxoán e aínda non chegara a lei dos pósitos
en España.
Nesa
primeira xuntanza comentaban que, a representación por Vilaxoán que neses
intres tiñan no Concello de Vilagarciá non era do máis axeitado para os
intereses dos labregos e mariñeiros, sendo o representante nese intre o
derradeiro Alcalde de Vilaxoán Sr. Ameijeiras, concelleiro pola vila no
Concello de Vilagarciá.
A
primeiros do mes de febreiro de 1915, esta asociación “La Honradez” fixo un
xesto moi humanitario ao mandar un telegrama ao Presidente do Goberno Eduardo
Dato, pedíndolle a gracia e o perdón para uns reos de Cambados condenados a
morte. A asociación recibiu un telegrama o 12 do mesmo mes do Presidente Dato,
comunicándolle que se ollaría o expediente de ditos reos; un mes despois estes
reos foron perdoados da pena capital.
 |
| Vilaxoán desde o alto de Faxilde. A dereita a Igrexa de San Martiño de Sobrán e ao fodo na ría a escadra inglesa, ano 20 (Foto: xentileza de J. Carlos Porto) |
O
10 de maio de 1915, nos medios de comunicación en especial "La Opinión" de Redondela comentaba moi extensivamente unha nota desta asociación: "La
Asociación la Honradez de Villajuán está siendo objeto de un cobarde acecho por
parte de unos malvados caciques de esta villa, aquí están unos hombres que
mutuamente se denunciaron como finos ladrones y falsificadores, esta Asociación
los ha cogido en fraganti delito de malversación, hubo un robo que se mormura
simulado en la que desaparecieron comprometedores documentos de la Casa
Consistorial relacionados con el Ayuntamiento de Villajuán, y ahora aquellos
malvados sinverguenzas se proponen por los medios más cobardes acabar con esta
asociación la Honradez,
pero muy pronto vendrán por Villajuán los líderes de
las asociaciones de Pontevedra a dar un gran mitin los Sres. Couto, Amoedo,
Jacinto Crespo y Samuel Blanco en la que perfectamente documentados sacarán las
máscaras con que tratan de cubrise estes caciques de Villajuán. En el mitin se
invitará a la prensa y mientras tanto tengan calma nuestros compañeros de
Villajuán, que al fin y al cabo el tiempo será siempre de los honrados. Nosotros
dejaremos páginas escritas de ciudadanía, ellos dejaran las leyes un nombre
manchado por el crimen”
 |
| En El Correo de Galicia de marzo de 1913 aparece unha nova onde fala dese roubo de actas do Concello de Vilaxoán. Actas que aínda hoxe non apareceron. ¿Que quixeron ocultar? |
Nestes históricos escritos algo se di sobre a anexión do concello de Vilaxoán, e algo fedía
moi mal nesta versión oficial. A versión que se citou historicamente sempre foi a do
problema económico de Vilaxoán. Coido que as cousas non foron como se dixeron, senón que houbo moito de caciquismo das forzas vivas de Vilaxoán e Vilagarcía.
Hai
moitas lagoas nos derradeiros momentos da anexión de Vilaxoán a Vilagarcía.
Nalgúns escritos por historiadores locais fan un canto moi ledo a esa anexión,
pero as cousas non foron tan ledas nin amigables, en especial por parte do
derradeiro Alcalde de Vilaxoán o Sr. Ameijeiras e algúns membros da
corporación; proba diso é a falla de actas e documentos nos Arquivos dos
últimos anos antes da anexión, outra proba son as devanditas declaracións
a prensa da asociación La Honradez. ¿ A quen lles interesou naqueles anos que
non houbera probas escritas do Concello de Vilaxoán?.
 |
| Faxilde anos 20 |
Estou
a facer uns comentarios sen moitas interpretacións persoais, nin puntos de
vista propios, soamente é unha relación de feitos vencellados aos primeiros
anos do século XX. Feitos expostos obxectivamente pescudando nas fontes antigas
sen discusións nin xuízos alleos á historia, aínda que ao pescudar sempre se
fai algunha que outra interpretación persoal por mor de repetirse a historia en
algún que outro caso.
Neste
anaco histórico da Asociación “La Honradez”, coido que se pode sacar algunha
interpretación analizando paseniño a vida social daqueles primeiros anos da
perda do Concello en 1913 e das asociacións que naceron despois desas datas.
Despois
daquel aviso aos xornais do 10 de maio de 1915 da Asociación “La Honradez”,
falando sobre as trapalladas dos caciques e poñendo espidos aos causantes da
perda do Concello. O 22 de agosto do mesmo ano celebrouse un gran mitin na
Praza do Campo (hoxe, Praza de Rafael Pazos), para denunciar e poñer en
evidencia aos caciques desta vila, segundo dicían os dirixentes da Asociación
que, estaban antepor os intereses persoais aos intereses da maioría do
pobo.
 |
| Piornos na Lagoa, anos 20 |
Uns
días antes de comezar o mitin, seica o Alcalde de Vilagarcía Sr. Valentín
Viqueira tratou por tódolos medios de que o mitin non se celebrara, inclusive
fixo xestións co Gobernador para abortalo. As crónicas daquelas datas dan conta
deste feito, cousa que da pé para reflexionar un pouquiño, os xornais
comentaban deste xeito: “El Alcalde Sr. Viqueira, haciendo honor a su
impopularidad y a su sistemática oposición a cuanto signifique progreso para el
pueblo, negó el permiso hasta el último momento, demostrando la más
intolerancia e ignorancia de las leyes de reuniones públicas”. Porén,
teño que poñer certas cousas no seu sitio: o cortés non quita o
valente xa que tres anos despois o
Doutor Valentín Viqueira como médico estivo ao pé do canón con
outros médicos a salvar vidas en Vilaxoán ante o andazo da gripe de1918.
A
Asociación “La Honradez” ante este feito do Sr. Alcalde comentaba : “ Os
labregos e mariñeiros de Vilaxoán non se asustan dos monterillas que coñecen a
conduta dos caciques”. Os dirixentes da Asociación puxéronse á fala co
Gobernador, que este lle dou tan tremendo rexeite ao Sr. Alcalde que inclusive
o desautorizou con un telegrama moi preciso: “Gobernador, comunica Alcalde
de Vilagarcía que organizadores mitin Villajuán, comunican que desean hacer
mitin, sino hay otras razones que lo impidan, no veo que haga falta
suspenderlo”.
 |
| Mitín na Praza do Campo (Hoxe Rafael Pazos) anos 20 |
Ante
todo isto que estaba acontecendo, a Asociación manda aos xornais unha nota moi
dura : “Si el Sr. Alcalde de tener muy claro el concepto de la dignidad
política, pediría su dimisión. Así hacen los hombres de carácter que no se
apegan al bastón de mando”. Despois da dura oposición do Sr. Viqueira e
algúns concelleiros da Corporación, incluíndo o concelleiro por Vilaxoán o Sr.
Ameijeiras, para que fracasaran os labregos e mariñeiros, non pode darse
meirande desautorización por parte do Gobernador ao Sr. Alcalde.
O
mitin comezou ás seis do serán. Asistiron as asociacións dos distritos de
Cambados e Caldas de Reis coas súas bandeiras e moreas de xente. Estiveron
convidados a Banda de Música de Vilanova de Arousa e o Gaiteiro de Paradela.
Na
tribuna que estaba colocada onde hoxe está a fonte, comeza por falar o Sr.
Maio, presidente da Federación de Asociacións, que fai a presentación para logo
dar uso da palabra o avogado de Vigo e Director do xornal “La Noche” o Sr.
Adolfo Gregorio Espino, onde fixo unha descrición moi animada sobre os galegos;
comparounos pola súa reflexión ás pousadas augas da fermosa Ría de Arousa nos
días de bonanza, e como ela, brava e adoecida cando chega o sufrimento. Atacou
moi duramente ao caciquismo dicindo que, os labregos e mariñeiros teñen
solucións políticas e económicas-sociais para arranxa-los problemas que neses
intres tiñan.
Deseguido
sube ao palco O Sr. Meis, fala como un socialista recomendando o asociacionismo
como único medio de colle-la forza para derrubar aos caciques, dando lugar a
que veña o estado de dereito e as reivindicacións sociais; falaba tamén da
necesidade de face-los Bancos Agrícolas como medio de arrincar ao pequeno dono
das poutas do caciquismo e do usureiro.
 |
| Badía do Tombo |
Manuel
Rodríguez dirixente labrego, comeza cun longo discurso, onde en cada intre era
interrompido polos centos de persoas. Recomendaba a necesidade de que o pobo
mariñeiro e rural perda o medo aos caciques e a necesidade de estudar o
programa agrario nas asociacións para levalo á práctica.
Logo
fala o Director da Escola número un, das que sosteñen as Sociedades de
Preescolar en Paradela D. Samuel Blanco López, onde di en termos moi sinxelos a
necesidade que o pobo ten da instrución na escola, pedindo ao Goberno uns
locais que teñan as condicións necesarias e mestres que fuxindo de certos
prexuízos pero espetando ideas e credos alleos, para acadar o que os “ alcaldes
de monterilla” e caciques non deixan, que tratan de que non haxa escolas para
eles aproveitarse, para ternos como años mansos; finalizou o Sr. Samuel con
estas palabras: “pobo galego érguete e camiña, sacude a preguiza enarbora a
bandeira do progreso da liberdade si queres redimirte”.....IR AO CAPÍTULO SEGUNDO
=============================
(1)-
