PAZO DE SOBRÁN E OS SOUTOMAIOR

PAZO DE SOBRÁN E OS SOUTOMAIOR

Do Pazo de Sobrán non se teñen datos exactos da súa construción. Segundo o historiador Hipólito de Sa, foi erguido sobre os cimentos dun antigo mosteiro onde a primeira referencia é de 1098.

O escritor Ramón Blanco Arean, fai un comentario no libro “Galicia Historia e Imagen” que,” aproveitando os cimentos do mosteiro ao que pertenceu a Igrexa de San Martiño de Sobrán, doada ao mosteiro de Antealtares polos condes de Borgoña, (1)-don Paio Gómez de Soutomaior edificou o pazo de Sobrán”.

Foi no século XV onde xa imos ter referencias auténticas de súa existencia, pois sábese que pertencía ao Mariscal Suero Gómez de Soutomaior.

O Pazo ten dúas torres de orixe medieval, conserva algunha saetera así como algúns signos lapidarios. O corpo central que xunta ás torres debeu ser construído con posterioridade á creación das mesmas.O Pazo era morada e agropecuario, aínda que ten moito de defensivo militar se facemos unha 
comparanza da súa estrutura e a súas formas externas alongadas de calquera forma 

Acta de bautismo do Conde de Maceda nacido neste Pazo e
bautizado na Igrexa de San Martiño de Sobrán

ornamental barroca propia da maioría dos pazos. O Pazo é un dos mellores dentro do subgrupo de aqueles que resultan da fusión de antecedentes militares e monacais. A carencia total de ornamentación e o efecto de austeridade do conxunto, casan perfectamente en ámbolos grupos.

Tivo unha incidencia histórica na bisbarra, en Galicia e en España e os intres de maior auxe desta casa, foron arredor de dous personaxes estelares, Paio Gómez de Soutomaior e o seu fillo Suero Gómez de Soutomaior e o seu irmán Xoán Gómez de Soutomaior fundador do porto de Vilaxoán, persoeiros que falo deles noutros capítulos.

. Outros donos do Pazo no percorrer dos tempos foron entre outros, os Condes de Maceda e o Marqués de Castelar . En 1700, Sobrán era rexentada polo III Conde de Maceda don Xosé Benito de Lanzós e Novoa, nacido en Santiago o 11 de decembro de 1670, casara con María Teresa Taboada Villamarín. O Conde e maila súa muller residían por temporadas no Pazo, En 1710, o Rei Felipe V concedeulle a grandeza de España de primeira clase.

Sucedeulle o seu fillo don Francisco Xavier de Lanzós e Taboada, nacido neste Pazo

Francisco Padín Cardalda e a súa dona foron os últimos
donos do Pazo, mercado a primeiros do século XX, sendo
agora dos seus descendentes a familia Padín

e bautizado na Igrexa de San Martiño de Sobrán o 7 de decembro de 1699. Foi Tenente Xeneral dos Reais Exércitos, Xentil Home de Cámara do Rei Carlos III e Vizconde de Laioxa.

Os escudos atópanse na torre esquerda onde figuran as armas dos Soutomaior e os Castro.

Na actualidade o Pazo pertence a familia Padín e nas dependencias das antigas adegas  ata fai uns anos existía  un restaurante de nome. “El Lagar”

--------------------------------

OS SOUTOMAIOR VINCULADOS AO PAZO

(1)- Paio Gómez de Soutomaior, Mariscal de Castela, Cabaleiro da Banda, Señor da Fortaleza de Lantaño, das vilas de Santo Tomé, Villamaior, do porto de Carril e da Fortaleza e vila de Rianxo, Señor da Fortaleza de Insua, terra de Tabeirós, e de San Martiño de Sobrán.

O seu bisavó, que foi tanto ou máis importante, foi Paio Gómez Charino (segundo Crespo Pozo, débese nomear Paio Gómez de Soutomaior El Charino); nacera en Rianxo no ano 1223 e foi Señor de Rianxo e Quinto Almirante de Castela, asistindo á conquista de Sevilla tomada polos mouros. Para a toma desta cidade concorreu coas naves de Galicia, chegando a ser primeiro Almirante Maior; dende a súa mocidade foi moi afouto e práctico nas tarefas do mar por se ter criado na ribeira e afeito dende a súa nenez aos perigos do mar. Dende moi mozo comezou a súa carreira militar.

Na toma de Sevilla mandaba unha flota de 27 navíos e destruíu unha ponte feita de barcos sobre o río Guadalquivir, que chegaba desde o castelo de Triana ate o Arenal, cunha das súas naves. Isto aconteceu o 3 de maio de 1248.

Ao ser Paio contemporáneo do Rei Alfonso X El Sabio, personaxe que tanto amaba a poesía e aos poetas galegos, o Rei sempre procurou telo ao seu carón. Moitos estudosos de Paio din que, no eido literario, foi un dos representantes máis notábeis da lírica galaico-portuguesa, xunto con Martín Códax, Mendinho e Joan de Cangas. Foi don Paio un dos primeiros autores que tratou o tema do mar na poesía, cantando ao mar aberto surcado polos navíos de guerra. Esta é unha pequena mostra da súa poesía:

“As froles do meu amigo / briosas van no navío / e vanse as frores / d´aquí ben cos meus amores...”.

Pazo de Sobrán nos anos 40

Da súa condición trobadoresca, que foi e por certo excelente, recollo unha pequena estrofa: “... Ai Santiago, padrón sabido / Vos m´adugades o meu amigo; / sobre mar vem quem frores d´amor ten / mirarei, madre, as torres de Jeen...”.

O mariño, poeta e trobador, don Paio Gómez Charino, vencellado á Ría de Arousa e, indirectamente, con San Martiño de Sobrán, finou asasinado en 1297 (seica por razóns políticas) estando nunha dehesa de Ciudad Rodrigo en conversa a cabalo cos Infantes D. Xoán e D. Pedro, cando un cabaleiro de nome Rui Pérez Tenorio atravesoulle o corazón cun coitelo. Ao Almirante Poeta trouxérono para ser soterrado en Pontevedra, na Igrexa de San Francisco. Estaba casado con Dona María Maldonado.

O seu bisneto do cal faláramos anteriormente, don Paio Gómez de Soutomaior, Señor de Sobrán, fora nomeado polo Rei Henrique III embaixador ante o Gran Tamorlán,  chamado tamén  na forma máis usual no século XIV “Tamurbeque”, que era un gran conquistador tártaro e xefe do Diagatai, unha gran rexión de Hungría .

Nun escrito do século XV titulado Discurso hecho por Gonzalo Argote de Molina, fala deste acontecemento diplomático: “ .... imbió el rey don Enrique por Embaxador al gran Tamorlán a Payo Gómez de Sotomayor y Hernán Sánchez de Palazuelos, Caualleros de su casa. Los cuales se hallaron en aquella sangrienta  y famosa batalla que entre estos dos grandes principes se dio, donde el turco, preso y puesto en una jaula de fierro, siruiendo de poyo de estribo al Tamorlán. Recibió el Tamorlán con mucha Beneuolencia a Payo Gómez de Sotomayor y Hernán Sánchez de Palazuelos... ”.

Ruinas de Santo Domingo en Pontevedra, onde están enterrados os Soutomaior
foto da Ilustración Española e Americana de 1907

Entre os dons que Tamorlán concedeu ao Rei Henrique III, levados por Paio Gómez e Hernán Sánchez, estaban dúas damas irmáns, que en Castela se chamaron Dona Angelina de Grecia e Dona María Gómez. Contan os cabaleiros do liñaxe de Soutomaior, descendentes de Paio Gómez, que chegou a Sevilla con Angelina e María e de alí  marcharon á Corte, pasando pola fortaleza de Carpio (Córdoba) que pertencía ao seu curmán, Luís Méndez de Soutomaior. Foi recibido e hospedado con grandes festas, e acampou  ao pé da fortaleza na que don Paio tivo amores e empreñou a Dona María Gómez , razón pola que El-Rei don Enrique quixoo prender e matar, fuxindo don Paio a Galicia e despois a Franza para, co tempo, obter o favor real e ser perdoado. Por orde do Príncipe Juán, volveu a Galicia e casou con Dona María Gómez  en terceiras nupcias. A súa primeira dona , Dona Maior de Mendoza, era irmá do Arcebispo de Santiago don Lope de Mendoza, e a segunda foi María de Grecia. Os seus fillos foron Suero Gómez de Soutomaior, Mariscal de Castela que seguiu a liñaxe; Dona Inés Gómez de Soutomaior; María Gómez de Soutomaior; Paio Gómez; María Álvarez e Juán Mariño de Soutomaior, fundador da vila e porto de Vilaxoán. É máis que probable que  Inés Gómez como María Ávarez,  o doutor Diego Álvarez, e, quizais, tamén Estéban Rodríguez, tesoureiro da Igrexa de Santiago, foran fillos de  María Gómez, como tamén o devandito don Juan Mariño de Soutomaior.

O Pazo no interior onde se ollea parte do campanario de Igrexa
de San Martiño de Sobrán

O primoxénito, don Suero Gómez de Soutomaior, O Mariscal, herdeiro do señorío de Sobrán, Rianxo e Lantaño, xogará un dos papeis máis interesantes na Galicia do século XV. Estaba casado don Dona Leonor Vázquez da Insua.

De mozo serviu ao Rei Don Juán II de Castela. No ano 1441 foi testemuña con don Juan de Mendoza na carta do título de “Pertiguero Mayor” de Santiago, que fora outorgado a Rui Sánchez de Moscoso, da fidalga Casa de Altamira, da que Suero Gómez foi sempre o seu fiel aliado.

Naqueles tempos, eran moi normais as liortas entre a nobreza, e que as vilas e cidades solicitasen a axuda dun defensor entre aqueles homes que tiveran xente de armas. Suero Gómez tomou ao seu cargo a defensa de Sobrán, de Pontevedra e doutras vilas da Ría de Arousa. Comprometíase á defensa e axuda a tódolos veciños e moradores, e facía promesa de gardar tódolos usos e costumes da vila. Tampouco prenderá a ningún veciño, até que o faga saber ao alcalde da vila. O “Concejo” tiña por obriga, aparte de outros beneficios, a de axudar a Don Suero en todo o que fose necesario. Contrato parecido fixoo co “Concejo” de Vilanova de Arousa , xa que este pagaba o xantar a Don Fernando Bermúdez de Castro e a Don Suero para que defendesen a vila.

Un dos comedores do Pazo

As relacións que Don Suero tiña cos arcebispos de Santiago sempre foron de moita tensión e en moitos casos ameazárono de excomuñón e con multas de mil maravedís, de non se abster de esixir os tributos aos cidadáns das vilas pertencentes a Santiago. Pouco caso lles fixo. Unha desas requisitorias de excomuñón foi para que deixara exento ao cabildo de San Adrián de Vilariño de Cambados das rendas e froitos. Cando era Arcebispo D. Rodrigo de Luna non houbo nengún troco por parte de D. Suero.

No ano 1449, D. Suero casa en segundas nupcias con Dª Juana de Luna, irmán do Arcebispo, mais D. Suero seguiu aproveitando como antes os dereitos e señoríos da Igrexa de Santiago. En 1450, o Arcebispo D. Rodrigo fai un chamamento aos cabaleiros e escudeiros do seu reino, e moi especial ao seu cuñado D. Suero, prohibíndolles esixir “pechos y servicios” aos colonos dos canónicos por estaren exentos en virtude da concesión real e eclesiástica.

Máis adiante, e con ocasión dunha carta

Os músicos Juan Carlos Porto e Teo Cardalda 
no Comedor do Pazo-2017

de D. Rodrigo de Luna na que se ordeaba a cantos tiñan terras e pazos do Arcebispo que se incorporasen ao real exército na expedición contra os mouros, D. Suero e os demais cabaleiros negáronse a tal, dicindo que non estaban na obriga de facer tal servicio, comezando así un enfrontamento entre o Arcebispo e os demais cabaleiros que precisou da intervención do Conde de Lemos para asinar unha tregua. Nese mesmo ano de 1458, o Rei D. Henrique mandoulle unha carta a D. Suero e a outros cabaleiros na que se refería ás liortas que mantiñan co Arcebispo de Santiago.

Piorno da Pazo

Desde que se fai cargo da sede de Compostela Don Alonso de Fonseca no ano 1464, houbo unha continua sucesión de graves liortas cos señores. D. Suero Gómez, fiel aliado dos Moscoso, condes de Altamira, xogou un papel importante e, ao mesmo tempo, foi quen maior beneficios tirou da situación de enfrontamento que obrigou a Fonseca a asinar unha capitulación na que se comprometía a non residir na súa Diocese por un espazo de dez anos. Volverá Alonso de Fonseca a Compostela por mor do levantamento dos Irmandiños. A situación de descontrolo era tal que o Rei manda a D. Fernando Pareja, Adiantado Maior de Galicia, para poñer orde e fai un requirimento ao Sr. de Sobran, D. Suero, e a outros cabaleiros para que atendan a razóns, tomando estes a determinación de se constituíren nunha especie de confederación para se axudarse mutuamente contra Fonseca e os nobres vencellados co arzebispo. Ao derrotar a Fonseca, os señores de Galicia obtiveron grandes mercés do feble Rei Henrique IV e D. Suero é nomeado Mariscal conxuntamente con D. Pedro Pardo de Cela.

Unha sá de estar

Na guerra de sucesión ao trono de Castela, o Sr. de Sobrán Suero Gómez amósase partidario de Dª Isabel. No ano 1475 intervén no cerco a Pontevedra, que estaba en poder de Pedro Álvarez de Soutomaior (Pedro Madruga), cabaleiro que sempre foi compañeiro de armas de D. Suero. Quen levaba a parte principal do ataque a cidade eran o Arcebispo Fonseca e o nobre Ladrón de Guevara, que, dubidando da lealdade de D. Suero e dos seus aliados, Lope Sánchez de Ulloa e Moscoso, Conde de Altamira, e Diego de Andrade, determinaron en segredo prendelos pero advertidos por García Martiz de Barbeira do que tramaba o Arcebispo, puideron librarse da traizón. As cousas “no fueron de buena guisa” para os inimigos de Pedro Madruga, tendo que levantar o cerco da cidade que continuou no poder de Pedro Álvarez.

Sartego de Juan Mariño de Soutomaior, fundador do porto de Vilaxoán

No ano 1481, D. Suero intervén con Fernando de Acuña  contra Fonseca pero o cerco pouco dura.

No ano 1489, D. Suero fai testamento en Vilanova de Arousa. Este documento foi publicado no seu día por A. López Ferreiro e resulta ser unha copia do orixinal do século XVII. Quizais sexa máis interesante outro documento que é unha copia notarial coetánea da cláusula do testamento no que consta o legado ao Mosteiro de Santo Domingo de Pontevedra. Esta copia foi sacada do orixinal polo Prior e os monxes do devandito mosteiro polo mesmo notario ante quen D. Suero testara.

Finou D. Suero no ano 1490, sepultárono, segundo era a súa vontade, no Mosteiro de Santo Domingo de Pontevedra onde ficaban xa o seu pai Paio Gómez de Soutomaior e os seus avós.

Ao finar D. Suero, o seu irmán, D. Xoán Mariño de Soutomaior, o fundador do porto e vila de Vilaxoán, quedou rexendo o señorío de Sobran ata a súa morte, acontecida en 1496.
T.C.F.

A IGREXA ROMÁNICA DE SAN MARTIÑO DE SOBRÁN - HISTORIA

A IGREXA ROMÁNICA DE SAN MARTIÑO DE SOBRÁN

HISTORIA

A Igrexa de San Martiño de Sobrán data do século XII. Seica foi levantada sobre as ruínas dun antigo mosteiro do que poucos datos hai. Rutas de lo románico en la provincia de Pontevedra, que o mosteiro de Sobrán foi patrimonial e quizais dúplice e que perdeu a súa categoría ao desaparecer os seus patróns.

(Praia do Preguntoiro onde se pode ollar a Igrexa)

As novas tómanse da doazón que fixo o conde D. Ramón, asemade con Dona Urraca, ao mosteiro de Antealtares o 28 de marzo de 1098. Hipólito de Sa comenta no seu traballo

(Interior e altar)

Por estas mesmas datas, a Raíña Dona Urraca fai doazón a Antealtares doutro mosteiro de nome "Supratelio" de Sobradelo, ao carón de Sobrán.

Igrexa nos anos 30

No ano 1114 hai unha doazón á Catedral  de Santiago, sendo Arcebispo D.Diego Xelmirez, das pertenzas que tiña Ramiro Muñíz, incluíndo a Igrexa, en ( San Martín de Severana ) Sobrán.

 É digno de mención o comentario que sobre esta igrexa fai Chamoso Lamas: "esta Iglesia tiene que figurar entre los monumentos próceres de nuestro románico y es una de las pocas que se conserva intacta en lo que a influencias góticas se refiere".

A igrexa está ao carón do Pazo de Sobrán que pertencía ao Mariscal Suero Gómez de Soutomaior, quen reformou o Pazo empregando as pedras do derruído mosteiro de Cálogo de Vilanova,. Ao mesmo tempo pasaba a él o patronazgo da igrexa onde a vinculou e comunicou con unha porta lateral ao Pazo, porta que hoxendía está tapiada.

DESCRICIÓN ARTÍSTICA

A igrexa de San Martiño de Sobran é un fermoso exemplo da arte románica en Galicia. A súa planta é rectangular, cunha soa nave e ábsida semicircular. A bóveda, de canón semicircular, está sostida por arcos transversais, apoiados en pares de columnas amosadas que dividen a nave en tres compartimentos, dos que se abren xanelas con arcos de medio punto, faltando a da parede central do Sur onde unha porta, que foi pechada con ladrillos, conserva a portada exterior. As xanelas teñen forma de seteira sendo a máis importante a que, na parede Norte, dá luz ao coro, que ten dous pares de columnas con capiteis, e unha triple arquivolta apoiada nos saíntes ábacos.

(Outra prespectiva do interior)

Baixo as xanelas hai unha imposta corrida e nos compartimentos da nave, ao carón do altar maior, atópanse os sartegos dos Gómez de Soutomaior; baixo o arco conopial da parede do Norte fica o de D. Xoán Mariño de Soutomaior, o fundador da vila e porto de Vilaxoán. No fronte figuran dous escudos labrados e sobre o sepulcro descansa unha estatua xacente con vestiduras episcopais que sostén un libro sobre o peito mentres na banda frontal hai unha inscrición con letras góticas coa lenda: "AQUÍ YAZ MARIÑO DE SOUTO MAYOR ARCYDYANO DE REYNA QUE FAIECEYO ANO DE MIL CCCCLXXXXVI A II DE NOVEMBRE"

Esta arca sepulcral, que descansa sobre dous leóns, cobre o fronte con tres escudos que levan os blasóns dos Soutomaior, Aldao, Mariños e Medoza.

A estatua xacente está vestida con as galas pontificais. As mans sosteñen sobre o peito un libro, e a cabeza descansa sobre tres almofadas escalonadas. Están dous anxos con libros nas súas mans parecendo como se estiveran entoando cánticos.

Seica, esta obra lembra ao artista que fixo o mausoleo do bispo de Ourense, Don Alonso López de Valladolid, que se atopa na beira dereita da entrada da Azabachería da Catedral de Santiago de Compostela.

(Parte sur e cemiterio)

É probábel que tamén sexa o mesmo escultor quen fixo o sepulcro do Arcebispo de Santiago Don Rodrigo de Luna, quen finou en xullo de 1460, que se atopa na capela maior da igrexa  Ex-Colexiata de Iria Flavia (Padrón). O bispo de Ourense, D. Alonso López, finou en 1468, oito anos despois do falecemento do prelado compostelán.

No outro compartimento da parede Sur, figura a estatua xacente dun cabaleiro armado do que non se coñece o seu nome, sen celada e cunha espada sobre o peito. Polos escudos que ten o sepulcro, quizais podería pertencer a familia dos Soutomaior.

Tres xanelas saeteras, con lisas arquivoltas sobre columnas de sinxelos capiteis, ábrense no ábsida do presbiterio que cubre unha bóveda de canón rematada en cascaron, apoiada dun arco que divide en dous tramos a capela maior.

(Igrexa no ano 2001)

Columnas semiadousadas dividen por fora o ábsida en cinco tramos, salientando no central belas xanelas de arcos de medio punto con arquivoltas de bocel e xeitosos capiteis.

Na fachada, de tres corpos, ábrese a portada con arquivoltas sobre pares de columnas acodilladas de directriz semicircular, da mesma fasquía ca da parede Sur. Unha colección de pequenos canos están baixo a cornixa sobre a que se abre unha xanela semellante á portada na que loce un rosetón.

ALGÚNS ARTISTAS AO LONGO DOS SÉCULOS

Neste capítulo quero citar algúns artistas que dixaron a súa pegada na igrexa de San Martiño de Sobran desde o século XVII ata finais do XIX. En tan longo período de tempo, houbo en Vilagarcía e arredores certa presenza inglesa e francesa, xa pois é sabido que foi Vilagarcia a primeira cidade galega que lle declarou a guerra a Franza e houbo un natural de Vilaxoan que mandou tropas que loitaron contra os exércitos franceses, o capitán Xosé Pardiñas. A guerra trouxo, como sempre, unha gran depresión económica e foron numerosos os saqueos nas igrexas.

(Plano da Igrexa)

Na Ría de Arousa non atopamos obradoiros e artistas locais de certa importancia, de modo que a maioría das obras feitas  na igrexa de Sobrán pertecen a xentes de fóra da comarca ou de artistas que procedían de Santiago, Padrón ou Noia.

Comezamos co apartado arquitectónico, falaremos tanto da construción como das restauracións e falaremos de mestres de obras, canteiros, carpinteiros e albaneis.

CANTEIROS

Construción da sacristía en 1690 por Domingo Insua, da vila de Troáns.

Arranxo das paredes da sacristía en 1690, por Andrés Núñez de Santiago de Compostela.

Retello e arranxo do fallo en 1770 e arranxo do adro en 1771 ,por Benito Caneda da freguesía de Dimo (Catoira).

Restauración dunha parte do adro 1772-73, por Raimundo Besada de Dimo.

Lousado do adro en 1799 e levantamento do campanario en 1802, por Bruno Baliñas de Dimo.

Arranxo do lousado do adro 1807, por Xosé Filgudiras, de Cuntis.

CARPINTEIROS

Retello e arranxo do fallo 1770, por Benito de Aval, da vila de Vilaxoán.

Retello 1718, por Simón Carvallo.

Obras na sancristía en 1698-1700, por Gregorio da Silva, do lugar de Castro.

Retello e arranxo do fallo en 1770, por Pedro López, de András, Francisco de Navia, de Caleiro, e Cristóbal Vea, de Cambados.

ALBANEIS

Retello en 1684-85, por Pedro Ruso de Riveira.

Retello xeral 1717-19-20-21, por Benito De la Torre.

ESCULTURA

Caixa do retablo en 1642,obra dun escultor de apelido Delgado.

Imaxe de San Martiño esculpido en 1648, por Francisco Díaz, do lugar de Sisán.

Dourado e pintura do marco do altar maior en 1766, por Andrés Xiráldez, de Paradela.

Andas da Virxe do Rosario en 1774, por Nathec de Portugal.

(Parte sur da Igrexa  ao carón do cemiterio)

Arranxos na imaxe do Rosario en 1803-04, por Cosme Núñez, de Boiro.

Cruz do Neno Xesús en 1798, dourado e pintura dunhas andas en 1799, por Lucas Pérez, de Padrón.

Retablo de ánimas en 1718-19, por Rosendo Refoxos, de Vilanova de Arousa.

PRATEIROS

Composición da cruz do pendón en 1792, por Nicolás Aller, de Santiago de Compostela.

Arranxo da cruz en 1617, por Mateo Falcón.

Dourado do viril en 1677, por Xoán Gamallo, de Cambados.

Composición da cruz en 1809, por Fernando López, de Santiago de Compostela.

Dourado do cáliz en 1794 por Xosé Novoa , veciño de Santiago, onde traballou nos derradeiros anos do século XVIII e primeiros XIX. Foi un importante prateiro que realizou importantes obras na Catedral de Santiago, como as trece varas de palio,

Igrexa en 1919

pertegueiros, pincernas e silencios; seis copóns novos de prata; dous Santiagos de ouro con pedras preciosas e outras composicións en 1788-89. Traballou en 1795 os bances das dúas andas e dous atrís. No ano 1805  fixo catro copóns e en 1807 un Santiago de ouro.  X. Novoa vivía na freguesía de Salomé e suponse que alí finou no primeiro decenio do século XIX. Composición do cáliz  en 1661, por Francisco Oia, de Cambados.

Composición do cáliz en 1771, coroa da virxe 1788, arranxo da cruz do pendón 1802, composición de vinaxeiras 1806, arranxo da culler do cáliz 1807, obras todas de Xaime Porto Mariño, de Santiago de Compostela. Composición da cruz en 1765, por Dionisio Bens, tamén de Santiago de Compostela.

OUTROS ARRANXOS DA IGREXA

(Tumba de Xoan Mariño de Soutomaior)

A función litúrxica, como temos visto, leva aparellada todo un conxunto de atributos propios, desde as campás mesmas até, a confección de ornatos sacros, reixas e algunhas obras de pintura. Hai, pois, outros artistas que interveñen na realización de obras menores, suntuarias ou non, que cumpre citar:

Marco e tarima do altar maior en 1767, por Benito, do lugar de Abalo.

Casulla e outras roupas en 1815, obra de Luís Beltrán, de Santiago de Compostela.

Arranxo dos pendóns en 1815, por Casaldarnos, de Santiago de Compostela.

Varios obxectos de latón de 1771, por Diego Crespo.

Compoñer  asento e peana do altar maior en 1680, por Antonio Da-Priva.

Pendón de damasco branco en 1801, por Jacobo Eiras, de Santiago de Compostela.

Compoñer vidreiras en 1771, por Domingo

Igrexa e parte do Pazo de Sobrán. Foto sacada desde a Punta
do Preguntoiro no ano 2016

A. Fandiño, de Santiago de Compostela.

Cancillas do adro en 1719, por D. Piñeiro Fernández.

Composición dunha troneira en 1702, por Domingo Fontán.

Composición de vidreiras en 1789, por Rafael Guerra, de Noia.

Candeeiros de madeira en 1771, por Francisco Navia, de Caleiro (Vilanova de Arousa).

Pintura do sombreiro do púlpito en 1782, por Pastor Cuteda.

Arranxo das portas en 1617, por Xoán de Pazo.

Pintura do monumento en 1796, dourado e pinturas baras do palio 1798,  por Lucas Pérez de Padrón.

Candeeiros de madeira en 1768, por Rafael Reino.

(Altar)

Arranxo dun pendón en 1804, por Domingo Lucas Rial.

Compoñer vidreiras en 1802, e de novo vidreiras e máis troneiras en 1807,por Sebastián Rodríguez de Carril. Pendón do Rosario en 1798, roupas da virxe e casulla de damasco en 1799, por Manuel Rubianes. Catafalco de defuntos e terno completo en 1850, por Alexandre San Martín, de Santiago de Compostela. Despensa, oratorio da sancristía, compoñer caixóns do altar maior en 1698-1700, por Gregorio da Silva de Castro. Casulla negra en 1771, por Manuel Vicente. Casullas en 1767, por Xoán Ilario, do porto de Vilaxoán.

Velaí algúns nomes de artistas dos obradoiros de carpintería e ebanistería de Vilaxoan que fixeron traballos en outras igrexas da bisbarra:

Manuel Canosa, que fixo a lámpada do Santísimo en 1849 na Igrexa de Bamio. Anxo (?), que renovou todo o tellado da capela sur da Igrexa de Caleiro (Vilanova de Arousa) en 1909, e Benito Aval, que arranxou o tellado en 177

(Tumba dun Cabaleiro dos Soutomaior)

OUTRAS NOVAS DA IGREXA

Moitos foron os saqueos que durante séculos sufriu a igrexa e como consecuencia perdeu gran parte da súas riquezas: xoias, pinturas e tallas en madeira e perpiaño, chegadas en doazón, desapareceron para endexamais retornaren. Un exemplo das doazóns é o dun emigrante do século XVII de nome Alonso Fiel de Cavarces, natural de Sobrán, residente na cidade dos Anxos de Indias, que donou unha cantidade de xoias importante.

(Unha das columnas da Igrexa)

Ata hai uns anos, no fornelo da fachada, houbo unha estatua ecuestre de San Martiño con perruca carruxada e chapeu de penuxe, que desapareceu misteriosamente e até hoxe nada se sabe dela. Era unha fermosa obra esculpida en perpiaño, realizada no século XV, e quizais hoxendía esta embelece algunha casa señorial que, de seguro, saben ben de ónde procede e a quén pertence, de xeito que para que o pobo de Vilaxoan recupere isto que era seu, de veremos agardar a que algunha persoa nos diga en qué mans se atopa agora. Esta peza é inconfundible, xa que o cabalo tiña unha pata rota a causa dun accidente que sufriu o canteiro da Lagoa, Sr. Diz, que se aferrou a ela para evitar caer ao chan cando estaba a limpar a figura e como non soportou o seu peso partiu pola parte máis feble, acabando no chan o bo do Sr. Diz e mailo anaco da pata cabalar.

(Fachada da Igrexa en 1919, cando aínda 
estaba a escultura
ecueste de San Martiño do século XVI. 
Desaparecida por arte de maxia)

Sobre este episodio, recollo parte do poema publicado no libro titulado Mis Memorias, obra precisamente do fillo deste canteiro da Lagoa, de nome Roxelio Diz. Libro editado na cidade de Puebla en México. A poesía comeza así: "La Iglesia de Vilaxoán,/ tiene la fachada antigua;/ la recuerdo desde niño,/ grabados en piedra fina./ San Martín al frente estaba,/ con una mano partida;/ que se la partió mi Padre,/que desde ahí se caía./ Fue un día señalado,/ fracturando tres costillas,/ el caballo sin la mano,/ y mi padre sin costillas. / San Martín y el caballo, / quedaron allá arriba; / mi padre en el hospital, / curando sus heridas. / Y la mano del caballo del jinete San Martín; / no se pudo restaurar, / pues lo llevaron de ahí. / San Martín quedó haí, / reliquia muy admirada; / y cuando de viejo volví, / ese tesoro no estaba./ Desde haí no se fue solo, / sin una mano no andaba; / fue un milagro Señor, / el pueblo, así exclamaba. / San Martín y el caballo, / y la pila de bautizo, / reliquia de siglo XV,/ que han desaparecido”.

Os libros da freguesía de Sobran que se conservan no Arquivo Histórico Diocesano son: Libro de Fábrica de 1906-1945, Libro de la Cofradía del Buen Jesús y Ánimas de 1678, Libro de la Cofradía de Nuestra Señora del Rosario de 1667 e Libro de la Cofradía de Nuestra Señora del Carmen de 1753. Este último recolle a morte en combate durante a Guerra da Independencia do veciño de Vilaxoán Juan Ozores, preto de Burgos, en 1808.

Outros dados que podemos tirar é o nome do Cofrade Maior en 1676, o Mordomo D. Ventura Gómez Mariño, xuíz do Coto de Sobran.

Dos moitos acontecementos que tiveron lugar nesta fermosa igrexa, quero subliñar un en especial, o vencello dos apelidos Valle e Inclán cando contraeron matrimonio o primeiro de abril de 1735 dous veciños de Vilaxoan, Pablo del Valle e María Inclán, tataravós de Ramón del Valle-Inclán.

A campá grande é do ano 1903, realizada en Arcos da Condesa por Melchor Ocampo. A mediana tamén foi feita en 1903 polo mesmo fundidor, e a campá pequena é do ano 1833.

PÍA BAUTISMAL DO SÉCULO XIII

Pía Bautismal

A pía bautismal (s.XIII), é unha fermosa obra de cantería cedida en 1911 á Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra, na actualidade pertence ao Museo da mesma cidade e pódese ollar na Igrexa de Santo Domingo onde tamén fica o sartego de Suero Gómez de Soutomaior, Señor de Sobrán irmán de Juan Mariño de Soutomaior fundador da vila e porto de Vilaxoán.

Algunhas pedras que embelecen o adro da Igrexa, pertencían a capela de Santa Mariña, hoxe desaparecida, unha perda e atentado cultural ao noso patrimonio Artístico, por preguiza, ignorancia, desidia, incultura e barbarismo. Desta Capela de Santa Mariña teremos outro apartado escrito,  xa que gardaba unha estreita ligazón coa Igrexa de San Martiño.

Teo Cardalda Fernández