luns, 1 de abril de 2019

A ESCUADRA INGLESA



A ESCUADRA INGLESA
Desembarco e embarco no peirao de Vilaxoán


Destes anacos históricos que vou relatando neste Blog, vou ir escribindo pequenas anécdotas que teño no meu arquivo histórico sen espallarme moito para non cansar ao lector. Porén, neste apartado da Escuadra Inglesa, comezarei por esta anécdota e paseniño irei escribindo sobre a prepotencia dos ingleses nas súas estancias ao longo dos anos que estiveron fondeados estes barcos.
Porto de Vilaxoán naqueles anos


As notas e medios afíns oficiais, falaban da estancia da Escuadra Inglesa (estancias que comezaron a finais do século XIX ata principios do XX) como un feito moi importante e de benvida. Poren, non todo eran flores, senón que traian consigo unha morea de problemas aos nativos de Vilaxoán e Vilagarcía.

O 3 de xullo de 1903, chegaron novas aos xornais de Madrid de clamores de protesta e indignación ante feitos descontrolados en Vilaxoán por parte de mariños ingleses pertencentes á Escuadra Inglesa fondeada fronte a este porto, debido que unha parte de desembarcos facíanse no peirao de Vilaxoán. 

(1)
Os sucesos foron de estrema gravidade, actos reprobables como intentos de violación a mulleres, falta de consideración e respecto a todo mobiliario público ou privado das tabernas e a toda a poboación, liortas e abusando da xente deste porto. Os feitos foron tan graves que non houbo outra maneira que os vilaxoaneses, intentaron calmar os ánimos, pero a cousa foi a máis ante a prepotencia dos ingleses, onde a xente de Vilaxoán non tiveron outra forma que cando ían para embarcar nas lanchas da Escuadra, armándose dos mesmos remos das súas lanchas, obrigaron a embarcarse aos ingleses, a moitos os tiraron ao mar, algúns deles levaron unhas malleiras impresionantes, uns coa cabeza escachada e outros no lombo e costelas rotas.
No xornal Época de Madrid de 05 de xullo de 1903 comentaba: “bien hicieron los pescadores de Villajuan”


( 1 ) Na foto da escuadra (La Home Fleet) de 1910 onde se pode contemplar Vilaxoán, Faxilde e a Igrexa de San Martiño de Sobrán. Era mandada polo Vicealmirante Berkeley, como segundo Mr. Peary, entre moitos buques estaba composta principalmente polos acorazados: King Edward VII, Britania, Hibernia, Hindustan, Dominión e New Zealand. Cruceros: Shanuou, Achules, Cochrane,Talbot, Commonwealth e Black Prince. Buque taller Assistiance. (Foto xentileza de J. Carlos Porto)






VIDEO




Xentileza de J. Carlos Porto. Escuadra Inglesa en Arousa 1919



¿INTROMISIÓN Ó QUÉ?
Como veño dicindo, non só eran felicitacións por parte da autoridades militares de mariña española, concello e todas as corporacións, gobernador e algúns deputados, a realidade na rúas era outra, tanto pola súa prepotencia dos mariños ingleses e pasar polo forro algunhas leis e ordenanzas que seguro na Gran Bretaña iso non o facían. Chamoume a atención un xornal de Madrid falando desa prepotencia, o título do artigo sorprendeume: “¿Intromisión ó qué?”.
Mariños ingleses desembarcando
A escuadra fondeara fronte a Vilaxoán o 21 de xullo de 1905 , a cousa nada tiña de particular por ser abondo sabido do fondeadoiro das escuadras de Inglaterra en anos anteriores na Ría de Arousa, porén, o que foi un pouco raro foi un acto que intentaron facer os mariñeiros ingleses. Segundo as novas do xornal comentaba que, no monte Lobeira preto de Vilagarcía, tempo atrás fíxose un monumento dedicado que consiste na cruz que está mesmo no cumio do monte ás vítimas do mar, seica que foi por subscrición popular conmemorando a catástrofe e afundimento do buque Reina Regente en 1896 ( 1 ).
El Correo Español, 1905
Naquel entón foi invitada Inglaterra e mandou unha placa conmemorativa do naufraxio do cruceiro Serpent, acontecido en augas galegas. Porén, en 1905 os mariñeiros ingleses da escuadra subiron a Lobeira para reconstruír a placa que despois de 9 anos España abandonara. Sabido isto pola Garda Civil dos traballos comezados no monte por un grupo de mariños da escuadra, presentáronse forzas da Benemérita no dito monte para impedir que seguiran coas obras.
Despois de grandes esforzos, por non haber ningún mariño que falara español, chegaron a un acordo e pararon cos traballos, pero sen abandonar os ingleses o monte.
Durante todo este tempo de toma e daca entre as forzas da Garda Civil e os mariños da escuadra, estes estaban funcionando co telégrafo de bandeiras desde Lobeira ata a
Monte Lobeira, 2018
escuadra que estaba no fondeadoiro. Mentres tanto, as cousas que pasaban chegou ata as autoridades, onde o Gobernador de Pontevedra achegouse a Vilagarcía para falar co vicecónsul Inglés e o Almirante da flota. A autoridade gobernativa quitoulle importancia ao acontecido, dicindo que, os mariños ingleses descoñecían que tiveran necesidade de pedir permiso para reparar a placa co fin de perpetuar a memoria dos seus mariños que pereceran no naufraxio do buque Serpent, e ao mesmo tempo,

 

o Gobernador comentou que tan pronto as autoridades locais dean permiso poderían facelo, naquel intre os mariños abandonaron o monte Lobeira.
Monte Lobeira, mediados do s. XX
Porén, o Almirante lamentábase que o acontecido fora por unha interpretación non entendida, xa que creron que o permiso dado pola Aduana para desembarco dos materiais era abondo.
Non encanto, a opinión pública reclamaba que se fixera desaparecer os refugallos do monumento, que este incidente non volva a repetirse e que cumpran coas ordenanzas como as cumpren os nativos.

1 )- Este buque cruceiro de guerra construído nos estaleiros Thompson en 1888. Navegando o día nove de marzo de 1895 de Cádiz rumbo a Tánger, ao vir de volta e por
O Cruceiro Reina Regente, 1890
augas do estreito, atopouse cun temporal e foi a pique, onde os seus 420 tripulantes desapareceron con o buque, salvouse un mariñeiro que quedou en terra na cidade de Tánger por estar borracho. )
T.C.F.


==================================================

Abastecemento dos buques ingleses

Non todo eran problemas cos ingleses, xa que a cantidade de mariños que viñan a terra non todos facían falcatruadas. Cando fondeou a escuadra o día 13 de xullo de 1905, a dotación eran de 18.000 mariños ( superaba en número aos habitantes do Concello de Vilaxoán e Vilagarcía xuntos) repartidos en 16 acorazados, sete cruceiros e buques de apoio.  A escuadra (Home Fleet) estaba mandada polo Almirante Arthur Wilson abordo do acorazado Revenze

Acorazado Revenze

Non entanto, entre tantos mariñeiros sempre houbo ao longo dos anos que fondeaba a escuadra na Ría, algún que outro problema grave e menos grave de orde público, como o que aconteceu en Vilaxoán e outros en Vilagarcía. Cousa que irei contando sobre este tema en vindeiros escritos.



Daniel Poyán

Porén, os negociantes do Concello de Vilaxoán e Vilagarcía fornecían abondo estes buques en cantidades importantes de víveres e outras mercadorías. Un dos máis importantes era Daniel Poyán (1) que tiña os almacéns na Rúa Preguntoiro en Vilaxoán. Este comerciante recibiu un pedido de compra o día 20 de 500 toneladas de patacas e 450 bois que foron embarcados no peirao deste porto no vapor "Itálica" sendo neste mesmo buque que improvisaron a bordo un matadoiro. Esta mercadorías chegaron a pasar dos tres millóns de pesetas, cantidade moi importante naqueles tempos.





(1)-Daniel Poyán era un industrial nacido en Castela que afincouse en Vilagarcía, comezou por abrir un Café céntrico, concretamente no edificio do Hotel Universal, tiña uns almacéns de mercadorías na rúa Preguntoiro Concello de Vilaxoán. En Vilagarcía tiña almacéns de alpargatería, un estanco, exportador de cebolas e representante da Compañía Arrendataria de mistos e fósforos. Foi un dos principais promotores de regalar a Illa de Cortegada a Rei Alfonso XIII.


ALGUNHAS ANÉCDOTAS
O 21 de xaneiro de 1891, fondean a carón de Vilaxoán varios buques da escuadra inglesa que pertencían á flota do Canal. Eran o cruceiro Camperdown, de 10.600 Tn., mandado por Mr. B. Simpson. (1)Aurora, de 12 canóns e 3870. Cruceiro Curlew de 950 Tn. ao mando de Mr.P. Harlunw. Os buques de apoio Speedw, Bodne e Ausor.
Dez días despois de arribaren, falecerá un membro da tripulación do buque Aurora e o almirante da escuadra solicitou permiso ao Comandante Militar de Vilagarcía para que durante o enterro no camposanto inglés das Carolinas, se lle puideran facer as honras de ordenanza. O permiso foi concedido, e o domingo día 1 de febreiro é desembarcado o cadáver do mariñeiro en cuestión pero, de contado, o administrador da alfándega non permite que os músicos ingleses porten os seus instrumentos de xeito e maneira que o enterro realizouse a tambor batente dende o peirao ata o cemiterio. Se ben é certo que non houbo outros incidentes en terra,
(1)-Cruceiro Aurora, 1901
si que os houbo no mar porque como consecuencia das manobras que realizou a escuadra na Ría de Arousa, unha lancha de Vilaxoán atopou non sen sorpresa un torpedo de catro metros de longo por setenta centímetros de ancho, que ficou depositado na Comandancia de Mariña de Vilagarcía.

A escuadra inglesa retornou a finais de ano, o 2 de novembro e fondeou no mesmo lugar, fronte a Vilaxoán, sen que saibamos se o novo torpedo que apareceu o 14 de novembro na praia de Canelas foi outro “descoido” ou ben xa lles caera meses antes. Como viña sendo habitual desde entón, non se pediron responsabilidades por parte das autoridades españolas. Ante isto, asemellaba que a Ría era unha colonia Inglesa.
























sábado, 23 de marzo de 2019

A SALGADURA EN VILAXOÁN, SÉCULO XVIII




A SALGADURA EN VILAXOÁN, SÉCULO XVIII

   Os mareantes da vila alternaban a recolleita da ostra coa pesca ao longo da primeira metade século XVIII, moitos deixaron a súa vida no Atlántico. Como o naufraxio acontecido en marzo de 1722 a unhas 15 millas da costa de Portugal. Neste naufraxio desapareceron para sempre os veciños de Vilaxoán: Nicolás Díaz, Manuel Fernández, Antonio Soutelo e Xoán Lourenzo, este é un exemplo dos moitos que houbo ao percorrer dos anos deste s. XVIII.
   Na metade deste século, concretamente nos anos 1750-1755, foi cando en Vilaxoán vaise a nota-lo pulo da industria da salgadura coa chegada dos primeiros cataláns, que eran expertos nesta importante industria do peixe salgado. Ao chegar o ano 1778, Vilaxoán era o porto máis importante da Ría de Arousa pola cantidade de fábricas que estableceron nesta vila.
Carta de A Ría de Arousa de Pedro Teixeira (Lisboa)
1634
    Na década de 1750-60, os portos comprendidos na antiga provincia marítima de Pontevedra, entre eles o de Vilaxoán, zarpaban máis de cen barcos anualmente en leva-la sardiña a Portugal. Estes barcos chamados os Vascotes ou de Revenir ían cargados de 700 a 800 milleiros de sardiña.
Bases de salgadura na Ría de Arousa, Vilaxoán aparece como base e porto de
distribución.
    Nos anos 1785-1790, o porto de Vilaxoán avantaxaba aos portos máis importantes de Galicia na exportación de sardiñas salgadas; ao remata-lo século había vinte fábricas de salgadura, froito do traballo dos nativos e do capital invertido daqueles cataláns que viñeron no ano 1755 como foron: Antonio Fábregas, Xosé Fontanals, Nicolás Ferrer, Tomás Martí, Francisco Sabriá e os irmáns Fidel e Xoán Curt. Estes foron os principais pioneiros da industrialización pesqueira deste porto de Sobrán. Avegáronse nas zonas do Preguntoiro, Pumariño, Tombo e Torás, moitos deles eran naturais das poboacións de Arens de Mar, Blanes, Calella, Cubellas, Canet de Mar e outras poboacións de Cataluña. Ao longo dos anos fóronse destacando como industriais importantes Fidel Curt e Tomás Martí.
  Fidel Curt o primeiro que fixo ao avegarse en Vilaxoán, foi comezar a explotar aos nativos axustando os prezos cos patróns das lanchas con actas de escribán, para que se lle dera toda a sardiña ao prezo de 5 reais o milleiro en agosto e setembro, e 10 reais o resto dos meses; no contrato tamén puña que a sardiña que pescaran non a poderían vender a outra persoa aínda que lles prometera máis diñeiro.
   Tomás Martí tiña a fábrica nun terreo á beira da súa casa, na rúa do Tombo ao carón do mar. Chegou a ser Martí o máis adiñeirado da Ría de Arousa nos finais anos deste século, tiña catro barcos de pesca e un bergantín; cando finou a primeiros do século XIX a herdanza que deixou, chegaba a dous millóns de reais e un importante patrimonio.
            Pero mentres os cataláns enriquecíanse abondo, non era así para os mariñeiros nativos de Vilaxoán e doutras poboacións da Ría de Arousa, estes case sempre vivían baixo os donos cataláns, servíanse deles para explotalos como precarios xornaleiros. Meijide Pardo nos seus escritos de pescuda di, que en 1795 dende Pontevedra o Administrador da Renda de Salinas de Galicia dá conta a Madrid de certas anomalías con respecto aos mariñeiros, entre outras cousas dicía: “la ganancia de estes mariñeiros a penas les llega para salir del día, pasando el resto del año en la indigencia y desnudez”.
A Traiña
     Os cataláns facían préstamos aos mariñeiros, hipotecando terras e casas para que mercaran barcos e aparellos, tendos deste xeito controlados economicamente. Os mariñeiros comezaron a chamarlle a estes cataláns, por unha banda fomentadores, e por outra explotadores.
A arribada destes emigrantes cataláns, en boa parte foron por homes oportunistas xa que con un pouco de diñeiro pretendían obter grandes beneficios no menos tempo posible, tanto a nivel persoal como formando empresas mercantís. Eran algunhas empresas de tempada, de pouca vida, xa que nestes casos a maioría delas non duraban máis que un ano, e logo volvían a constituírse ao seguinte ano co mesmo dono ou con outros socios.
   Nuns escritos de Xosé Cornide en :”Memoria sobre la pesca de sardina en las costas de Galicia. 1774”, comentaba: “ Vivía esta (Galicia) en el seno de la paz y de la abundancia; gozaba de los frutos de su costa y su suelo, sin la zazobra de perderlos en el futuro. Extrahíalos en naves propias a los países extranjeros y las retornaban cargadas de muchos géneros de preciso consumo y de gruesas sumas que aumentaban su moneda. Ignoraba las fatales consecuencias del lujo, porque no lo conocía. Y he aquí se presentan los industriosos catalanes, esos holandeses del mediodía, que vinculan su subsistencia en los productos de su industria; 
Fábrica de salgadura en Vilaxoán, 1932
esos hombres especuladores, cuyas operaciones dirige sólo el interés. Y derramándose en varias colonias de pescadores y traficantes por la costa, ocupan hasta la más pequeña ensenada; emprenden la ruína de la pesca, trastornan el comercio de sus naturales dejándolos en una sujeción precaria. Abusan de la sencillez de los incautos pescadores, empéñandolos en contratos que causan ruina y anticipándoles en vinos y aguardiente el valor de su futuro trabajo, vician sus costumbres y fomentan so ociosidad; porque no pudiendo el deudor disponer de su producto, le mira con tedio y le reputa por perdido.”
Outra prespectiva da mesma fábrica en Vilaxoán, 1932
   Xosé del Río Cossa autor dun arbitrio que remitira ao Ministerio de Mariña co título: “Contribución gravosa a la Pesca y Salazón”, dicía que deploraba a triste situación dos mariñeiros en Galicia convertidos en serviciais dos cataláns, rematando o escrito desta maneira: “se aprovechan del sudor de tanto rudo infeliz, es considerable la ganancia que reporta al negociador foráneo, el ramo de la sardina y demás pescados despues que salen de las manos de los infelices pescadores matriculados, no lucrándose estos en nada en comparación de aquellos, a quienes venden la pesca así que llega del mar, bajo el precio que les acomoda, y se ven precisados a cederles por el subyugo de ser sus artefactos”.
    En definitiva, os cataláns introduciron o sistema capitalista na produción pesqueira; tendo en conta que ata o intre en que chegaron estes “fomentadores” os mariñeiros de Vilaxoán como os demais pobos da Ría de Arousa e Galicia pescaban a sardiña dunha maneira artesanal ou tradicional coa arte chamada “xeito” dunha lonxitude de setenta metros de longo e dezaseis ou dezaoito de ancho cunha embarcación de nome “lancha xeiteira” ou dorna. Cando impuxeron os cataláns a “xávega” era unha arte que tiña entre os trescentos  e os seiscentos metros de longo, cunha embarcación moito meirande que a dorna xeiteira. Estes métodos capitalistas e enriquecemento rápido da pesca, trouxeron moitos problemas aos cataláns con enfrontamentos cos mariñeiros, problemática que espallo máis documentada en vindeiras páxinas.
Primeiros anos do século XX na fábrica de Zoilo Trigo
Vilaxoán

  Mentres duraba o tempo da colleita da sardiña, que é de xuño a setembro, case tódolos cataláns avegados en Vilaxoán vivían para este traballo, e nos outros meses negociaban exportando o produto traballado da sardiña. Cando a pesca era moi frouxa, facían negocio con outra modalidade de produtos: viño, licores, coiros, ferros, brea, xabón, liño, aceite, etc. No negocio do viño controlaban a exportación dende Vilaxoán, eran os típicos exportadores que lles interesaba este porto, por mor de que tiña Alfándega e Subdirección de Mariña, e viñan tamén a este porto a vende-la sardiña os barcos de Carril, Illa de Arousa, Vilanova e O Grove.
Publicidade da fábrica de Zoilo Trigo
    No negocio do viño, os cataláns traíano a bordo dos navíos na viaxe de volta de Levante, sendo un negocio máis de lucro mercantil. Non só negociaban cos viños de Cataluña e Andalucía, tamén das colleitas desta Bisbarra do Salnés, tanto estes viños como os de fóra os exportaban ás poboacións de Galicia, en especial a Ferrol polo seu consumo, ao ser base naval e asento dos arsenais da mariña.
Tiñan controlados tódolos medios de produción, exportación e importación, sendo a dependencia dos nosos antergos cada vez moito máis. O profesor economista Xosé M. Beiras Torrado, comenta  sobre este tema : “os cataláns nunca chegaron a afincarse aquí nin potenciaron o desenrolo doutras industrias auxiliares ou complementarias que a pesca e o comercio das conservas poderían impulsar, dado que estes insólitos inmigrantes ( Xosé M. Beiras os bautiza desta maneira), volven ao seu país en canto se enriquecen e de feito, mentres o fan, envían alí as súas ganancias”
   A partir do ano 1775, chegarían a este porto unhas cantas familias máis de Cataluña, como Francisco Batista, Xaime Bosch, Xoán Fábregas, Xoán Poch, e Francisco Prats. Un pouco máis tarde, concretamente nos anos 1788
Farramentas das fábricas
e 1795 chegaban outras familias: Antonio Bargués, Pedro Bori, Salvador Buhígas, Manuel Cardona, Antonio Carrero, Xaime Comas, Carlos de Haz, Pablo Jover, Xoán Murta, Pablo e Ramón Poch, Manuel Roquete, Xerardo e Venancio Tapias e Francisco Vila; a maioría deles rematando este século, tiñan as súas fábricas en Vilaxoán e tamén no Grove, nos pequenos portos, case todos eles eran veciños de Vilaxoán.
  Fidel Curt non só asentara as fábricas en Vilaxoán e o Grove, tamén as instalara na Pobra do Caramiñal, Santa Uxía de Ribeira e Corrubedo, era dono dunha flota de galeóns de nome: “El Buen Jesús”, “Animas” e os  Bergatíns “Manuel” e “Nuestra Señora de la Misericordia”.
    A maioría das familias nativas desta vila se poñen ao servizo dos cataláns na labor do proceso de industrialización, case toda a totalidade dos mariñeiros traballaban na pesca da sardiña para a salgadura. Na labor do prensado, eran as mulleres quen tiñan esta tarefa, algunhas destas mulleres non só eran do porto de Vilaxoán, tamén viñan das aldeas de Faxilde, Lagoa, Galáns, lugares desta freguesía de Sobrán. Polo xeral estas mulleres non estaban inscritas no gremio do mar (Matrícula del Mar), tiñan o costume de laborear no campo e fiar, e cando era a colleita da sardiña traballaban na salgadura.
Mulleres acarretando a sardiña no peirao de O Preguntoiro, 1925
    As opinións vertidas dos galegos sobre os cataláns eran de moitos cualificativos: Fomentadores, Operadores, Explotadores e Introdutores de Técnicas de Pesca. Sobre esta última definición, os mariñeiros galegos non estaban de acordo en usar  técnicas de pesca que implantaron os cataláns, tan en desacordo estaban, que ocasionou fortes e graves enfrontamentos ao implantar os cataláns a arte de pesca Xávega (esta arte de pesca era un dos recursos de lucro na Ría de Arousa), en 1770-80 o emprego desta arte, orixinou enfrontamentos entre os mariñeiros e cataláns, algúns destes enfrontamentos foron moi violentos. Os mariñeiros queixábanse de que non se empregaban cercos naturais e outras redes usadas antigamente, senón que coa Xávega a pesca era moi nociva, xa que estes aparellos recollen as crías da sardiña.
Contrato de carga desde Vilaxoán a Bilbao
1805
      Ante estes acontecementos xurdiron unha morea de motíns en moitas partes das costas de Galicia. Algúns exemplos que se saiba como o de Corcubión en 1757, onde os mariñeiros e a súas mulleres levantáronse contra os cataláns e as persoas que traballaban coa Xávega, rompéndoas. En Cee no mesmo ano, as mulleres da vila tocaron as campás para convocar ao pobo, ían armadas de paus, pedras e furcos, pedindo aos cataláns que pescaran co mesmo trato e termos que antano tiñan os veciños. Xente de Muros que  desembarcou en Portosín como si fora unha escuadra en batalla, prenderon lume a unha casa e fábrica de sardiña que alí tiña un catalán, logo queimaron outras casas e fábricas de Salvador Martorrel que tiña na mesma vila. Asaltaron e queimaron outras catro casas e fábricas no Porto do Esteiro, isto aconteceu no ano 1812.
Contrato de carga 

  Nas datas do reinado de Carlos IV, houbo uns anos no que se privou o emprego da Xávega, concretamente no ano 1807 por unha orde do Capitán Xeneral do Departamento de Ferrol, onde dicía que se prohibía o emprego da Xávega nos mares de Galicia, menos na Ría de Ferrol nos meses da colleita da sardiña. Contra esta orde protestan os cataláns Boch, Buhígas, Curt, Poch, Martí, Jover, Haz, Roquete e Tapias, todos eles veciños de Vilaxoán.
   Segundo os escritos de Meijide Pardo, as protestas dos cataláns expoñían ao Capitán Xeneral as súas razóns para o emprego da Xávega: “que en atención al hecho de haber contribuído con la mayor prontitud con cuantos impuestos dispuso la Corona para sus precisas y justas urgencias, Carlos IV les había concedido la franquicia, entre otras cosas, de emplear Jábegas y Xeitos para capturar la sardina y que pudiesen usar de las redes y clase de embarcaciones que más les acomode en todas las costas de Galicia”.
Contrato de carga de Vilaxoán a Alacante
  Un dos asinantes desta protesta fora Salvador Buhígas, Exercía de Procurador Síndico Xeral en Vilaxoán, representaba tódalas fábricas da Ría para formular calquera queixa ao goberno de Carlos IV.
   Salvador Buhígas Jenma estaba casado con Teresa Prat Pons, deste casamento naceron en Vilaxoán, Ulpiano e Salvador Buhígas Prat. Ulpiano dedicouse á explotación de ouro en Australia, ven para España e funda unha fábrica de mistos en Carril, emigra a Uruguai onde dedicase á industria da carne bovina, pescudando a maneira de conserva-la carne. O Concello de Hixiene Pública de Montevideo patenta o sistema Buhígas inventado por el, para a conservación da carne.
   A finais do século XVIII a demanda de peixe curado era importante dabondo, xa que as remesas que se fixeron por vía marítima foi preciso alugar navíos de bandeira estranxeira coa finalidade de poder prover da sardiña curada con regularidade.
  En 1800 o Sr. Martorell fai un contrato de carga co patrón da fragata de Dinamarca “Mariane”, atracada no porto de Vilaxoán, para transportar 350 pipas de sardiña salgada a Cartaxena e Barcelona. Curt e Mascato tamén axustan prezos de fretamento co capitán do navío danés “La Providencia”, para levar ao porto de Almería unha carga de 447 milleiros de sardiña.
O catalán Antonio Sabriá fai un prèstamo
hipotecario a un veciño de Vilaxoán.
18-08-1829
    Outros industriais cataláns de Vilaxoán, como Bosch, Jover, Poch e Riva, concertan un transporte en 1805 co capitán do bergantín sueco “Enigheten”, de 300 pipas de sardiña para Tarragona; neste mesmo ano Félix Jover fai contrato co capitán do navío sueco “Juana Beata” dende o porto de Vilaxoán ao porto de Almería, de 33 cascos contiñan 322 milleiros.
     Meijide Pardo comenta nos seus escritos: que os rexistros alfandegueiros sobre os anos de 1796 a 1806, din claramente ata que punto o porto de Vilaxoán era a “principalísima” base exportadora de toda a Ría de Arousa, onde máis do 80 por cento do volume anual de sardiña salgada e prensada foi expedida deste porto (sendo descoñecida a cantidade que foi remitida para o consumo interior de Galicia e Castela), o 20 por cento restante das remesas exportadas, foron dende os portos de Vilanova de Arousa, Santa Uxía de Ribeira, Carril, Vilagarcía, O Grove e Cambados. Nembargantes hai dúas xustificacións para que o porto de Vilaxoán fora tan destacado, a primeira era o feito da cantidade de fábricas que se atopaban instaladas nesta vila. A segunda, por mor de que o devandito porto tiña alfándega e Subdirección de Mariña, onde pagaban os dereitos de saída do peixe.
Pescantinas de Vilaxoán lavando o peixe no Cavadelo
     Nos estudios de pescuda de Meijide Pardo, recollo os destinos e cantidades de sardiña embarcada no porto de Vilaxoán dende os anos 1796 ata 1802 (as cantidades veñen recollidas en milleiros).
                                                                                 


1796
1797
Levante (a)....... 5.624
Levante (a) ..............4.300
Cádiz (a)............. 204
Levante/Livorno ......1.500
                          5.828
Asturias .......................150

Ferrol ............................46

                                  5.996

1798 (b)
1800 (b)
Levante (a) ........... 4.900
      Levante (a) ........3.670
Levante/Livorno ....3.260

                                8.160


1801 (b)
1802 (b)
Levante (a) ........5.300
Levante (a)......14.700
Bilbao ...................280
A Coruña .............300
                            5.580
Asturias ...............230

Cádiz ...................190

                         15.420

(a).- Tamén estaban incluídos os portos de Cataluña.
(b).- Por estar algunhas partidas en cascos, son estatísticas aproximadas.

    O volume total de embarque por este porto dende 1803 ao 1806, foi dun pulo moi importante, non só embarcábase para os devanditos portos, tamén despachouse sardiña para outros portos da xeografía española e de Portugal, sendo estes: Santander, Sevilla, Oporto, Canarias, etc. As remesas embarcábase para Vigo, A Coruña e Ferrol as máis delas eran para transbordar a outros barcos de maior porte, barcos que facían rutas ás nosas posesións de Indias ao través dos Correos Marítimos da Coroa, ou ben a bordo e navíos de compañías privadas.
Carta da Ría de Arousa, 1791
     Dende os anos 1803-06, as cantidades despachadas dende Vilaxoán, foron de 66.501 milleiros. Os meses do ano que máis se exportaba eran os de decembro, xaneiro e febreiro, un pouco menos os de setembro, outubro e novembro, polo mes de marzal era moi pouco o que se exportaba. Os restantes meses as cantidades eran de miudeza.
   Tamén exportábanse en poucas cantidades outras clases de peixes, como o polbo e o congro curado. Para os portos de Levante no ano 1796, exportábanse 400 quintais de congro, cantidade que fora aportada neste ano por Tomás Martí.
   Na metade deste século XVIII en Galicia houbo un mercado moi importante de bacallau, importado por navíos e negociantes estranxeiros. Entre outros portos de Galicia que importaron o bacallau, o porto de Vilaxoán algo tivo que ver nos anos 1734 e 1737, onde chegaron algúns navíos de bandeira de Inglaterra que viñan de Terranova a descargar bacallau para o consumo de Galicia.
       
 A DECADENCIA DA INDUSTRIA DA SALGADURA


   Comezou a decadencia desta industria a partir de 1815. A principal causa xurdiu da falla do producto imprescindible como era o sal. Non soamente afectou ás fábricas de Vilaxoán, senón a todas as que estaban situadas no entorno da Ría de Arousa e outros portos de Galicia. Porén, teño que suliñar que pola cantidade de fábricas, barcos, e persoal tanto do mar como de terra, a incidencia foi máis acusada no devandito porto.
    Os fomentadores cataláns recibían o sal das bases de Alacante, Cádiz e Setúbal. O fornecemento deste producto, entón era monopolio estatal, tiña unha maior intensidade cando chegaba o mes de agosto de cada ano, sendo xeralmente esa época polo inicio da pesca costeira da sardiña.
    A importación do sal chegaba a grandes cantidades na segunda metade do século XVIII, cando os cataláns acadan o máximo rendemento da producción. Os portos máis importantes de desembarco do sal eran Carril e Vilagarcia, co arribo dunha morea de barcos procedentes dos devanditos portos. Por exemplo entre xuño e decembro de 1805, soamente polo porto de Vilagarcia entraron once barcos estranxeiros cargados de sal, eran barcos daneses, suecos, xenoveses, rusos e portugueses.
   Mais non sempre púidose ter o nivel de regularidade deste producto que era a base fundamental e vital para as factorías catalanas. O problema foise extremando por un problema conxuntural e conflictivo daquela época; loitas con Francia, Inglaterra ou Portugal reinando Carlos IV, e despois a Guerra da Independencia. Todos estes problemas crearon moitos contratempos para fretar barcos, inclusive de bandeira neutral.
Dornas do Xeito
    Cando a escaseza do sal tiña a coincidencia cos meses de abundancia de sardiña, o problema facíase moi critica para os fomentadores e para os mariñeiros. En 1797 houbo unha  abondosa pesca nos meses de agosto a decembro e a falta de sal fixo que houbera peticións ao Goberno, solicitando o subministro preciso para poder soster as empresas da salgadura. Máis o Goberno non lle vía saída a este problema por canto lles comunicaba aos fomentadores o seguinte: “ la navegación portuguesa sigue interceptada por los corsarios franceses, sin que los capitanes extranjeros concurran con los cargamentos de sal pedidos”.
   En 1801, que foi outro ano de extrema penuria, ao non facer moito caso o Goberno aos fomentadores, estes trataron de axenciar o sal polos seus propios medios. Esgotadas as existencias nos alfolíes de Padrón, Vilagarcia e a Pobra do Caramiñal e vendo como a pesca  era abondosa, solicitan ao Intendente Xeneral de Galicia lles conceda especial licencia para mercar o sal en Portugal. O subministro do sal portugués considerouse sempre de vital importancia para soster a productividade das salgaduras galegas.
     O declive en Vilaxoán comezou no primeiro decenio  do século XIX, pechando algunhas fábricas e con elo a decadencia da salgadura. En 1790 poucas fábricas existían fora do pioneiro núcleo de Vilaxoán, sendo isto moito máis problemático que outras poboacións da Ría de Arousa. Tanto Fidel Curt e Bernardo Mascato dos primeiros que chegaron a Vilaxoán, comentaban aló polos anos 1817 do triste estado no que estaban as súas fábricas de sardiñas: “…… no usan de las mismas sino tres meses del año, por la escasez de sal, y para satisfacer el jornal de los operarios, han de suplir de sus casas algún dinero, para no verse obligados a tener que abandonar dichas fábricas y preservarlas de su ruina…..”
    Moitos fabricantes cataláns víronse en continuas obrigacións hipotecarias. Outros abandonaban as fábricas, sendo moito máis grave o problema para os mariñeiros nativos, non gañaban para mercar unha libra de pan e vivían empeñados case todo o ano.
Nunha escritura notarial de obrigación feita por unha morea de fomentadores ante o escríbano Pablo Jover, veciño de Vilaxoán dicía: ......los otorgantes expresaban cómo han padecido suma decadencia en sus capitales, con motivo de las pérdidas que han sufrido en el ramo o industria de la salazón y fomento de la pesca, a causa de la escasez y el crecido precio de la sal. Para eludir su completa ruina y la de una gran parte de personas, terrestres y marineras que se ocupan y se mantienen con los jornales que ganan en dicha industria, ha decidido representar a S. M. Se digne mandar que la sal para el fomento y salazón de la pesca se dé el goce de fábrica a los dichos otorgantes y demás de su clase, al. precio de dos reais fanega, según se ejecute para los extranjeros.....”
Elaborando o bacallao na fábrica de Vilaxoán 
nos anos 70 do século pasado
  Desta maneira comezou a decadencia da salgadura en Vilaxoán, Andando os anos comezaría a implantación da industria conserveira. Porén, con pasar dos anos aínda quedaba algunha industria fabril da salgadura en Galicia. Na actualidade en Vilaxoán aínda temos unha fábrica secadora e manufacturadora de bacallao moi importante. ou sexa, a transformación do bacallau importado en producto rematado que está destinado ao mercado. Esta compañía de bacallao S.L. COINBA, son os sucesores doutra de finais do século XIX que por aquel entón dedicábase á salgadura da sardiña.
T.C.F.